Қара аққулар дәуіріндегі өңірлік университеттің экономикалық парадигмасы

«Қара аққу» – бұл маңызды салдары бар қиын және сирек кездесетін оқиғаларды қарастыратын теория.
Теорияның авторы – Нассим Николас Талеб

2020 жылдың шілдесінде «А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университеті» коммерциялық емес акционерлік қоғамы заңды тұлға ретінде тіркелді.            

Қазақстандық жоғары мектептің одан әрі дамуы мен бәсекеге қабілеттілігі тақырыбы бірқатар үкіметтік шешімдер түрінде кезекті қарқын алды.           

7 тамызда Білім және ғылым министрі жоғары білім беру жүйесіне арналған дағдарысқа қарсы жоспары жариялады, онда академиялық бостандықты кеңейтумен қатар, республикада жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің сапасы мен жаһандық бәсекеге қабілеттілігін арттыру жөніндегі министрлік саясатының дәйектілігі туралы өте маңызды хабарлама бар.            

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың 1 қыркүйекте ұсынылған «Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі» атты Қазақстан халқына Жолдауында елдің жаңа экономикалық бағытының негізгі қағидалары нақтыланған, олардың арасында жеке кәсіпкерліктің жетекші рөлі, өнімділіктің артуы, экономиканың күрделілігі мен технологиялық тиімділігінің жоғарылауы; адами капиталды дамыту, білім берудің жаңа түріне инвестиция салу бар.

Стратегиялық жоспарлаудың, цифрландырудың маңыздылығы, жұмысқа деген жауапкершілікті арттыру және көзқарасты қайта қарау қажеттілігі ерекше атап өтілді.            

Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің төртінші отырысында Мемлекет Басшысы өзінің жоғары оқу орындарының ұйымдық құрылымын өзгерту  жөніндегі тапсырмасын еске салып, “…ұлттық және мемлекеттік жоғары оқу орындары сатылмайды. Бұл мәселе ерекше бақылауда” екенін атап айтты. “Серпін” және “Дипломмен ауылға” бағдарламаларын пысықтау қажеттігі де атап өтілді, олардың тиімді іске асырылуы жастар арасында солтүстік өңірлердің тартымдылығын арттырар еді.            

Дегенмен, көптеген отандастарымыздың көкейінде “егер университет атауында КЕАҚ (коммерциялық емес акционерлік қоғам) болса, ол мемлекеттік пе, жоқ па?” және ” өңірлік деген не?” – деген сұрақтар туындайды.           

Түсіндіріп өтейік.           

Әрине, мемлекеттік. Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен (2019 жылғы 11 қазандағы № 752) Ахмет Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті және Өмірзақ Сұлтанғазин атындағы Қостанай мемлекеттік педагогикалық университеті біріктіру қайта құру жолымен Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жарғылық капиталына мемлекет жүз пайыз қатысатын “А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университеті” коммерциялық емес акционерлік қоғамы болып қайта құрылды.           

Өңірлік университет – бұл жаһандық трендтер мен бағдарларды ескере отырып, сұранысқа ие құзыретті кадрларды даярлауды қамтамасыз ететін, өңірдің мүдделеріне бағдарланған жоғары оқу орны. КЕАҚ болып қайта құрылған 28 ЖОО-ның тек 3-еуі ғана осы мәртебеге ие болғаны үлгі боларлық, оның ішінде біздікі де бар.           

Сенімге ол бүкіл алдыңғы тарихынан бастап  ие болды: міне, сексен жылдан астам уақыт бойы ол жоғары білікті мамандарды даярлаумен айналысып келеді, облыстық кәсіпорындардағы басшылық құрамының 80 пайыздан астамы біздің дипломдарымызбен екендігі –  үлгі боларлық, біздің түлегіміздің бренді тек Қазақстанда ғана емес, одан тыс жерлерде де танымал. Университеттік зерттеулердің, өнертабыстардың, бағдарламалық өнімдердің, технологиялар мен әдістемелердің нәтижелері нақты бизнес кәсіпорындарында іске асырылған. Экономиканың түрлі салаларындағы жұмыс істеп жүрген мамандардың біліктілігін арттыру және салалық бағдарламаларды, бизнес-жоспарларды әзірлеуге жәрдемдесу – бұлар да біздің де еңбегіміз.           

Бірақ бір бағдарламалар мен технологиялар бойынша түлектер жыл сайын тираждалатын бұрынғы жетістіктердің арқасындағы өмір  студенттер үшін де, олардың ата-аналары үшін де, жұмыс берушілер үшін де, сайып келгенде, ЖОО-дың өздері үшін де қолайсыз болды. Индустрия 4.0 және мұнайдан кейінгі экожүйенің шынайылығында дамып келе жатқан жаңа экономикалық бағыты бар ел жаһандық сын-қатерлерге қарсы келетін –  тиімді өңірлік жоғары оқу орнын қажет етеді. Өзін-өзі реттейтін, өзін-өзі жетілдіруге қабілетті және кәсіпкерлік ойлау қабілеті бар түлектерді дайындайтын университет.           

Бұл мәселені тек бір декларациялармен шешу мүмкін емес. Ұзақ уақыт бойы Қазақстан (тек қана емес) азаматтарын несиеге өмір сүрудің артықшылықтарына сендіріп келдң. Несиелік тұрғын үй, көлік, тұрмыстық техника, жиһаз, киім – осының бәрі қалыпты жағдай ғана емес, сонымен бірге игілік деп жарияланды: сіз қазір алып, пайдаланасыз, содан кейін инфляциямен бірге өсіп келе жатқан жалақы жағдайында төлейсіз. Бірқатар дағдарыстар, оның ақпараттық ашықтығы бар цифрландыру және сайып келгенде, пандемия мұндай идеологияның зияндылығын дәйекті түрде анықтады: несиелік толқулар нарықтың қызып кетуіне және экономикалық көпіршіктердің пайда болуына әкеледі. Ал көпіршіктер жарылған кезде  несиесі бар адамдарға сатып алынған  мүлкінің ақысын төлемек түгілі, ең қажетті өнімдерді – тамақ сатып алатын жағдайы болмай қалады.           

Бұл ретте несиелерді тұтынушы өзіне, өзінің жұмысқа орналасу мүмкіндігін және жұмыскер ретінде құндылығын арттыратын кәсіби дамуына инвестиция құя алмайды, себебі қажетті қаржылық ресурстың барлығы олар тапқанға дейін-ақ жұмсалып кеткен. Адамдар үнемділік, қорларды құру, құлдырауды жеңілдету үшін қаржылық “сабан” туралы мүлдем ойламайды. Дәл осы қасиет өзін патриот деп санайтын кез-келген адам үшін міндетті болуы керек.           

Энергия үнемдеу саласындағы мамандар ғимараттарды пассивті, нөлдік және белсенді деп бөледі. Біріншілері стандартты ғимараттармен салыстырғанда энергияны аз тұтынумен ерекшеленеді, екіншілеріне желілік энергия қажет емес, өйткені олар өздері тұтынатын энергияны өздері өндіреді. Белсенділер қажеттіліктен көп энергия өндіреді және оны желіге таратады.

Біздің еліміздің жаңа экономикалық моделіндегі экономикалық белсенділік дегеніміз – адамның тұтынғанынан өндіргені көп болуы, осындай өмір салтын мемлекеттің толығымен қолдауы деп түсінеміз.. Бұл Қазақстанның алдында тұрған мақсаттарға қол жеткізуді қамтамасыз ететін қоғамдық нормаға айналуы керек.

Жеке және отбасылық бюджетті қалыптастыруға жауапсыз қарау ауыр қаржылық және әлеуметтік ауруларға алып келеді:  психологиялық қақтығыстар, депрессия, қоғамның жекелеген мүшелері үшін суицид және мүліктік теңсіздіктің өсуі, әлеуметтік шиеленіс және жалпы қоғам үшін саяси тұрақсыздық Несиеге белщесінен батқан қоғамды ешқандай жағдайда сау және бақытты деп санауға болмайды.           

Шығындар мен кірістерді теңестіруге қабілетті экономикалық ойлаудың жаңа түрін, кәсіпкерлік ойлауды қалыптастыру үшін түбегейлі жаңа экономикалық білім қажет. Экономикалық білім дегенімізде біз экономистерді даярлауды емес, білім берудің барлық деңгейлерінде, яғни балабақшадан бастап  осы бағытта білім берудің барлық деңгейлерінде экономика негіздерін оқыту деп түсінеміз.  Ең болмағанда экономиканы үстірт түсіну физиктер үшін де, лириктер үшін де өте маңызды. Экономикалық ойлау қабілеті бар адамға кәсіпкерлікке жол әлдеқайда жақын. Өз ісін аша отырып, ол өзін-өзі жүзеге асырады, қосымша жұмыс орындарын аашады,  өңірдің, демек, тұтастай елдің экономикалық дамуына үлес қосады. Кәсіпкер, біздің түсінігімізде үнемі өзін-өзі жетілдіретін адам, өзінің іскерлік қасиеттерін арттыруға ұтымды инвестиция салады. Сонымен қатар, өзін-өзі жетілдіру барлық жағынан өзін-өзі таныстыру және өзін-өзі жүзеге асырумен үйлеседі. Өз дамуында “өзін-өзі жасаған адам” тұжырымдамасы “өзін-өзі жүзеге асырған адам” тұжырымдамасына айналуы керек.           

Өңірлік жоғары оқу орны кәсіпкердің өзін–өзі тануы үшін ең бастысы – кәсіпкерлік білім беруді ұсынуы тиіс. Мектепте   бастапқы экономикалық білім алған талапкерлер саналы түрде тиісті экожүйесі бар және сол арқылы жаңа шынайы өмірде сұранысқа ие бола алатын кәсіпкерлік рухы бар нақты бизнес-білім беретін оқу орындарын таңдайды.           

Біз жүргізетін ауқымды ребрендинг-бұл білім экономикасына негізделген, инновациялық, кәсіпкерлікке негізделген классикалық университеттің терең қайта құрылуының сыртқы жағы ғана. ЖОО-ның көптеген бизнес-процестері өзгертіледі, оңтайландырылады, цифрландырылады, тік және көлденең өзара іс-қимыл модельдері толық қайта құрылады. Қазірдің өзінде біздің педагогикалық біліміміз бірегей эксперименттік-зерттеу базасын ала отырып және әлемдік деңгейдегі Солтүстік Америка, Еуропа және Азия университеттеріне шыға отырып, даму үшін теңдессіз серпінге ие болуда.           

Біз жүргізіп жатқан ауқымды ребрендинг – бұл классикалық университеттің білім экономикасына негізделген инновациялық, кәсіпкерлік терең трансформациясының сыртқы жағы ғана. Университеттің көптеген бизнес-процестері өзгертілуде, оңтайландырылуда, цифрландырылуда, тік және көлденең өзара әрекеттесу модельдері толығымен қайта құрылуда. Қазірдің өзінде біздің педагогикалық біліміміз бірегей эксперименттік-зерттеу базасына және әлемдік деңгейдегі солтүстікамерикалық, еуропалық және азиялық университеттермен серіктестікке қол жеткізуге мүмкіндік алып, даму үшін теңдессіз серпінге ие болды.           

Біздің университетіміздің Қолданбалы биотехнология Ғылыми-зерттеу институты бүкіл әлем бастан кешіп жатқан пандемияның қиын жағдайларына бағдарланып, COVID-19-ға қарсы күресте өз орнын тапты.           

Біз TEMPUS, ERASMUS, ERASMUS+ білім беру сапасын арттыру халықаралық жобаларын іске асыруда көшбасшы орындарды иеленіп отырмыз. Университеттің Smart орталығы – өңірдің  барлық прогрессивті жастарын тарту орталығына айналды            Қостанай облысының индустриялық аймағы мен машина жасау саласының мамандарын даярлау базасы болатын “КАМАЗ” ӨАҚ және “Сарыарқа Автопром” ЖШС-мен ғылыми-білім беру инжинирингтік орталығының инновациялық жобасы әзірленді.            

Міне, бұл әдеттегі университеттің өңірлік университетке айналуының алғашқы жемістері.           

Эпиграфқа орала отырып,  аққудың  қауырсынсыз ұша алмайтынын атап өткім келеді. Біздің өңірлік  университетіміз – ақ аққудың облыстық серпіліске дем беретін  қауырсындарының бірі! Аймақтық басымдықтар мен аймақтық бағалар бойынша элиталық кәсіпкерлік кадрларды дайындайтын,  барлық мүдделі тараптар үшін қолжетімді жекешелендірілмейтін мемлекеттік жоғары оқу орны!