Шығыс Қазақстанда жас ғалымдарға қандай жағдай жасалуда?

Елдегі әлеуметтік-экономикалық өзгерістер мен инновациялық даму жолына түсу жастарды ғылымға көбірек тартуда. Ал Шығыс Қазақстандағы жетекші жоғары оқу орны осы мақсатта жас ғалымдарға қажетті жағдай жасайды, – деп хабарлайды Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университетінің баспасөз қызметі.

Ғылым күні Amanzholov University студенттер, магистранттар және докторанттар үшін университеттің ғылыми жұмысқа деген ынтасының айқын дәлелі. Бұл қажетті жабдықтары бар жаңа зертханалар ашу, жобаларды қаржыландыру, байқаулар мен стартаптар. Жас ғалымдардың қызметін ынталандыру үшін университет жыл сайын Юмаш Увалиевтің атаулы стипендиясын тағайындау байқауын, “Ғылым граниті” ғылыми жобаларының, “Жас талап”, “Жыл зерттеушісі”, “Үздік жас ғалым”, “Мамандық бойынша үздік студент”, “Үздік студенттік ғылыми үйірме” инновациялық идеяларының байқауларын өткізеді.

Барлық жеңімпаздар мен жүлдегерлерге ЖОО ақшалай сыйлықтар табыс етеді. ЖОО-да жас ғалымдар үшін түрлі оқу кабинеттері мен зертханалық жабдықтармен жарақталған жаратылыстану-математикалық бағыттағы зертханалар ашылды. Robolab оқу робототехникалық зертханасы, жаңа IT-сыныптар; “KAZ Minerals” кәсіпорнымен бірлесіп химия бойынша оқу сыныбы және екі химиялық зертхана; ҚР Ұлттық Инженерлік академиясының академигі, техника ғылымдарының докторы, профессор А. С. Ахметов атындағы химия зертханасы; Жүрсінғали Ахмеров атындағы цифрлық гуманитарлық ғылымдар зертханасы; Цифрлық педагогика зертханасы, STEM-орталық және басқа да зертханалар студенттерге теориялық білімдерін тәжірибеде қолдануға мүмкіндік береді.

– Бүгінде Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті – бұл инновациялар, жаңа технологиялар орталығы және еліміздің көптеген салалары үшін өзекті жобаларды іске асыратын талантты ғалымдарды тарту ордасына айналды. Өткен жылдың маусым айында білім беру сапасын қамтамасыз ету жөніндегі тәуелсіз агенттік өткізген Қазақстанның үздік университеттерінің ұлттық рейтингісінде көп бейінді университеттер арасында бірінші бестікке кіргенімізге қуаныштымыз.

Соңғы үш жылда ғылыми-зерттеу жұмыстарын қаржыландыру көлемі 10 есеге артып, 1 миллиард 418 миллион теңгені құрады. Біздің ғалымдар ҚР Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетовтың қолдауымен 20-дан астам ғылыми жобаны жүзеге асыруда. Машина жасау, материалтану, энергетика, биотехнология, гуманитарлық салалардағы ғылыми әзірлемелер біздің ғылыми қызметкерлерімізге осы жобалардан табыс табуға, өңірдің әлеуметтік-экономикалық дамуына нақты үлес қосуға мүмкіндік береді, – дейді Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университетінің ректоры Мұхтар Төлеген.

Қазіргі таңда Amanzholov University жас ғалымдары жоғары оқу орны жанындағы ұжымдық қолданыстағы ұлттық ғылыми зертханада белсенді ғылыми қызмет жүргізуде. Мысалы, “Химия” мамандығы бойынша білім алатын үшінші курс студенті Нариман Қайырбеков полиэтилен пакеттерге балама және сояға оңтайлы жағдай жасаумен айналысады, сондай-ақ отын элементтерін әзірлейді. “Биология” мамандығының түлегі Гүлжан Әсет асфальтты тесіп өтіп, жергілікті қатал ауа-райы жағдайында өмір сүруге қабілетті өсімдіктің емдік қасиеттерін зерттей бастады. Болашақта ол отандық дәрі-дәрмек жасағысы келеді.

Университет жанындағы Ұлттық ғылыми зертхана меңгерушісі Кыдырмолла Ақатан университеттің зерттеу тобының он серіктесімен бірге жатыр мойны обырын кешенді диагностикалауға қажетті ерітінді жасады. Енді біз еліміздің онкологиялық орталықтарына импорттық өнімнің отандық аналогын бірнеше есе арзан ұсынуға дайынбыз. Екі жыл бойы олар отандық бекіту ерітіндісін жасау үшін жұмыс істеді. Бұл биоматериалдарды тұрақтандыруға және тасымалдауға мүмкіндік береді, яғни онкологиялық ауруларды одан әрі диагностикалау үшін жатыр мойны жағындылары.

Нәтижесінде сұйықтықтың оңтайлы құрамына қол жеткізілді. Облыстық онкологиялық орталықтың цитопатолог дәрігері Айгүл Нұрғалиева атап өткендей, 10 жыл бойы бұл жиынтықтардың барлығы шет елдерден сатып алынып келген-ді.  2021 жылы тек бір ғана жиынтықтың өзіне шамамен 4400 теңге жұмсалатын.

“Аңшылықтану және аң шаруашылығы” мамандығының студенті Сырым Сыдықов Қазақстан Республикасы Білім беру мекемелерінің қатысушылары арасында ұйымдастырылған республикалық байқаудың жүлдегері атанды. Ол жобада аралардың жойылуын шешу жолдарын ұсынды. Біріншісі – өсімдіктердің тозаңдану мөлшерінің азаюы, оларды аралар балшырындар алатын “иониктер” деп те атайды. Тағы бір шешім – жасыл аялдамалар. Сырым аралардың жойылып кетуінің жаһандық проблемасын шешу үшін оларды Қазақстанда орнатуды ұсынады.

Оның әдісіне сәйкес, еуропа елдерінің мысалдарына назар аудара отырып, сіз гүлденген аялдамаларды көре аласыз, оларды аралар тозаңдандырады. Химик студент Жандос Рашидұлы “Табиғи эко сабын жасау” жобасымен айналыса бастады. Яғни, қара сабынның құрамына кіретін Cu және Zn сияқты элементтер сабынның бактерияға қарсы қасиеттерін күшейтеді және табиғи ингредиенттерден жасалғандықтан теріге қауіпсіз. Жоба күтімнің перспективті және экологиялық таза бағыты болып табылады.

Сондай-ақ, Жандос ғылыми жетекшілермен бірге белсендірілген көмір графен оксиді мембранасы негізінде ылғалдылықты өлшеу және қалпына келтіру үшін сезімтал сенсор жасау үстінде. Қауымдастырылған профессор Бауыржан Рахаділов ” Беттік инженерия және трибология” ғылыми-зерттеу орталығының ғалымдарымен бірге ұнтақты нитридті жабындарды ауа плазмалық әдіспен жағу тәсілі мен жабдығын әзірледі.

Детонациялық тозаңдату технологиясын жетілдірді, болат бұйымдарды электролитті-плазмалық беткі шынықтыру технологиясын, механохимиялық балқыту әдісімен шар тәрізді бөлшектердің бетіне нитридті және карбидті жабындарды жағу тәсілін әзірледі. Қарапайым тілмен айтқанда, үлкен жүктемелерді бастан кешіретін және құлдырау мен температураның жоғарылауы кезінде рельстерден шығуды қамтамасыз ететін локомотивтердің дөңгелектері қаттылықтың, тозуға төзімділіктің және беріктіктің жоғарылауымен болуы мүмкін.

Бұл теміржол көлігі мен машина жасау кәсіпорындары үшін серпіліс болуы мүмкін. Өйткені Amanzholov University жанындағы “Беттік инженерия және трибология” ғылыми-зерттеу орталығының ғалымдары ұсынған жоба қызмет ету мерзімі мен тозуға төзімділігін арттыру әдісін әзірледі. Amanzholov University “Экология” мамандығы бойынша білім алып жатқан студенті Яна Яанус техникалық ЖОО-ның ғылыми қызметкерлерімен бірге инфрадыбыстың көмегімен отандық мұнай сапасын арттырумен айналысып, академик Шахмардан Есенов атындағы шәкіртақыны жеңіп алды.

Байқауға барлығы 40-тан астам студент қатысты. Университетте мемлекеттік-жекешелік әріптестік белсенді дамуда. Аграрлық ғылым саласында биология және биотехнология зертханасы “Ұлан жеміс” ЖШС-не картоптың бірегей және элиталық тұқым шаруашылығының төрт жылдық жүйесін әзірлеп енгізді және ол үшін шығымдылығы 40 т/га-дан асатын Шығыс Қазақстан өңірінің жағдайларына бейімделген өнімділігі жоғары сұрыптарын іріктеп алды.

Тұқым шаруашылығының бұл жүйесі биотехнологтармен ғылыми сүйемелдеу кезінде өндірістік жағдайларда сыналды. Шаруашылық “Удача”, “Ароза”, “Ред Скарлет”, “Розара”, “Романо”, “Санте”, “Ред Леди” сорттарының мыңдаған тонна элиталық картоптарын алуға мүмкіндік берді. Қазіргі уақытта генофондтың 60-тан астам сорттары бар, олар өте ерте және орташа жемісті. Биыл сау элиталар сорттар бойынша алынады. Сонымен қатар, күнбағыс зерттеулері жүргізілуде.

Сау көшет материалын алу үшін университет ғалымдары гетерозис будандарының сау өсімдіктерін тазарту мен іріктеудің биотехнологиялық әдісін ойлап тауып, оларды тұқым өсіру жүйесіне енгізді. Бұл әдіс сау гибридті күнбағыс тұқымын алуға мүмкіндік береді. Қазақстанның әртүрлі климаттық жағдайларына бейімделген жоғары сұрыпты қазақстандық сорттардың сауықтырылған элиталарының өндірісін жолға қою елді басқа климаттық аймақтарда өсірілген шетелдік сорттарды сатып алу қажеттігінен босатады.

– Бүгінде Сәрсен Аманжолов атындағы ШҚУ ғалымдары Қазақстан экономикасының түрлі салалары мен еліміздің білім беру жүйесінің дамуына елеулі үлес қосуда. Біз алыс шетел университеттерімен өара әріптестік ынтымақтастық орнатқанбыз. Кембридж университетімен материалдарды жылдам сәйкестендіру үшін спектрометрді әзірлеу бойынша халықаралық жоба жүзеге асырылды. Сондай-ақ, біз Ресей мен Қытай жоғары оқу орындарының Об – Ертіс су бассейнінің экологиялық қауіпсіздігі жөніндегі консорциумына қатысамыз, – деп хабарлады Мұхтар Төлеген.

Студенттер мен магистранттардың стартап жобаларының негізгі бағыттары – биотехнология, материалтану және наноматериалдар, физика және химия бойынша жаратылыстану-ғылыми бағыт, ұлттық ойыншықтар, ұлттық киім және басқа да салаларда кәсіби оқыту. Мақұлдауды алған, сондай-ақ іске асыруға кіріскендердің арасында бірнеше стартап жобаларды атап өтуге болады.

Мысалы, физика және технологиялар кафедрасының жас ғалымы  Нұрлан Досмұраттың “Balausa” стартап жобасы “Stratup Bolashak: менің арманым”ұлттық стартап-жобалар байқауының финалына шықты. Бүгінгі таңда жас ғалым ертегілер мен мультфильмдер негізінде табиғи материалдардан ұлттық стильдегі ойыншықтар шығарады. Қазір ол Өскеменде шағын өндіріс ашты.

Ал “HealingJelly” стартап жобасы бойынша биология кафедрасының жас ғалымдары ара шаруашылығы өнімдері мен өсімдік компоненттерінің негізінде бал желесінің технологиясы мен өндірісі бойынша сертификат алды. Қазір олар іске асыруға дайын. Айжан Төлеуханқызының “UAU” жобасы заманауи интерпретациядағы эко– ұлттық бұйымдарымен ерекшеленді. Бұл стартаптың мақсаты ұлттық бұйымдарды тігу және сату, сондай-ақ құрақ тігу өнерін оқыту болып табылады. Айжанның еңбектерінің ішінде әртүрлі дәстүрлі мағынасы бар жастықтар және этникалық стильде безендірілген заманауи бұйымдар бар.

Индира Мұхамеджанова мен Әлемгүл Әділғазинаның “Тәтті гүл шоғы” жобасы экологиялық құндылықтарды қалыптастыру болып табылады. Олар қолөнер қаптамасын қолдана отырып, букет пен гүл қораптарын жасайды. Инновациялық рецепт бойынша ол вегетариандық және классикалық түрде жасалады. Индира мен Әлемгүл табиғи зефирден жасалған гүл шоқтары мен бокстарын ұсынды.

Понравился пост? Расскажи об этом своим друзьям!
Загрузка...

Добавить комментарий