Ғарыштық білім беру: қазіргі педагогикалық дискурс
Біздің әрқайсымызда ғалам бар…, – дейді Футурама. Адамдар өздерін қоршаған әлемде сезіне отырып, өз өмірін ғарыш әлемімен байланыстырды. Осыған байланысты адамның Ғарыштық санасы қалыптасқан. Ғарыштық сананың алғашқы эмбрионы жұлдызды аспанды қарапайым ойлау болды, содан кейін оны жүйелі түрде байқауға және зерттеуге көшті. Жер мен аспан құбылыстары арасындағы заңдылықты түсіндіруге тырысу, астрологиялық білім жүйесінің пайда болуына әкелді.
Кейінірек астрономия пайда болды. Астрономия – ең көне ғылым, бұл аспанды зерттеу адамның алғашқы зияткерлік қажеттіліктерінің бірі болғандығын көрсетеді. Өткенді зерттей отырып, біз космизмнің өнерде де бар екенін білеміз. Аспан адамның алдында бағыттаушы бастама ретінде көрінді. Ғарыш кеңістік пен уақытты басқаруға көмектесті, күнделікті өмірді ұйымдастырды. Адам өзінің ғаламмен ажырамас байланысының бар екеніне терең сенімді болды және оның жердегі істерін ғарыштық тұрғыдан бағалады.
Ғарыштық білім беру – бұл жалпыадамзаттық құндылықтарға бет бұрған адамның рухани қағидасының өте маңызды элементі. Қазіргі дамудың барлық деңгейлерінде ғылыми, мәдени, тұрмыстық – біз космизмнің ежелгі идеясының адам санасында жандануын байқаймыз . Осының барлығы, яғни ғарыштық сананы, білім беруді оқушыларға қалыптастыру, ғарыштық білім беруді жандандыру мақсатында «Бөбек» орталығындағы обсерватория базасында астрономиялық үйірме өткізіледі және еліміздің барлық өңірлерін қамтитын мектеп оқушыларына арналған республикалық іс-шаралар атқарылады.
Үйірмеде білім алу- жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайдағы қазіргі тенденцияларға байланысты өзекті болып табылады. Сонымен бірге астрономия ғылымының өзі балалардың дұрыс дүниетанымын қалыптастырудың маңызды, ажырамас бөлігі болып қала береді. Мұндай жағдайда оқушыларға қосымша сабақтарда, үйірмелерде, элективтерде астрономия туралы алғашқы білім беру қажеттілігі туындайды. Мұндай білімді кез келген адам меңгеруі тиіс.
Оқушылардың өздері байқайтын құбылыстар туралы тұжырымдарын дұрыс қалыптастыру, әлем, ғалам, жұлдыздар, күн және тағы да басқалар туралы ең тұтас және шынайы түсінік беру үшін астрономияны зерттеу қажет. Бұл үйірмеге қатысушылар өздері жаңалықтар ашумен және ғылыми зерттеулермен айналыса алады. Бастауыш сынып оқушылары астрономия мен космонавтикаға үлкен қызығушылық танытады, бірақ көбінесе үйде де, балабақшада да, мектепте де туындаған сұрақтарға жауап таба алмайды.
«Жас жұлдызшы» – бұл бастауыш сынып оқушыларына арналған үйірме, ол балалардың аспан құбылыстары мен аспан денелерінің әлемі туралы білімі мен идеяларын айтарлықтай толықтырады және тереңдетеді. «Жас жұлдызшы» үйірмесін жүргізу психологияның деректерімен де негізделген, оған сәйкес оқушыға күрделі және дерексіз ұғымдар қол жетімді. Осының арқасында бала өзінің қиялында бүкіл ғаламды елестете алады.
Үйірменің атауы оның жеке бағытын баса көрсететіні маңызды, сонымен қатар зерттелетін тақырыптардың атауында: «Ай», «Жұлдызды аспан». Бұл үйірме балалардың ойлауын, қиялын, шығармашылық белсенділігін, байқағыштығы мен қызығушылығын дамытуға бағытталған. Ол балалардың экологиялық және адамгершілік тәрбиесіне үлес қосып, жердің ерекше табиғатын сақтау қажеттілігіне сенім қалыптастырады.
«Жас жұлдызшы» үйірмесі эстетикалық тәрбие тұрғысынан да перспективалы, өйткені астрономияны зерттеу балаға «сұлулық әлемі мен әлемнің сұлулығын» ашады, әлемді қуанышты, эмоционалды-бейнелі қабылдауға және ондағы қатынастар мен үйлесімділікке мүмкіндік береді. Бағдарлама әр тақырып бойынша, ұсынылған демонстрацияларды, астрономияда өте маңызды бақылаулар мен практикалық жұмыстарды, модельдеу мен дизайнды, эксперименттерді, экскурсияларды, түсіндірме оқу тақырыптарын, бақылау журналдарының болжалды формаларын анықтайды.
Сабақтарда көбінесе мұғалімнің жетекшілігімен оқушылардың өзіндік жұмысы басым болады. Оқу кестелерді, аспан денелерінің суреттерін қарау, сурет салу, үстел және рөлдік ойындар, модельдеу және дизайн, астрономиялық бақылаулардың нәтижелері, сондай – ақ оқылған ертегілерді, астрономия туралы балалар кітаптарын талқылау болып табылады. Астрономиялық үйірме бағдарламасы оқушылардың жұлдызды аспандағы объектілерге саналы көзқарасын қалыптастыруға бағыттайды.
Әсел Жанболатқызы КЕНЖЕТАЙ,
«Бөбек» орталығындағы обсерватория
директорының орынбасары
