Экологиялық тәрбие – болашақ кепілі

“Табиғат адам баласын дүниеге келтіріп, бойындағы бар махаббат мейірімін шұғылалы шуағын жүрегімізде ұялатқан- Ана”, – дейді алаштың ақиық ақыны, ағартушы ғалым Мағжан Жұмабаев. Адам баласы үшін табиғат – кең сарай, мәуелі бақ,  мәңгі тозбас баспана сияқты. Сондықтанда,  өз төріңнің басындағы  тәртіп пен тазалықты  қалар болсаң, түптеп келгенде  табиғатпен санасу, оны қорғау, сонымен қоса күтіп – баптап, оған қамқор болу – адамзаттың асыл парызы.

Мемлекет басшысы барша отандастарымызға арнаған кезекті Жолдауында «Жаһандандыру және күрделене түскен әлемдік бәсекелестік жағдайда қазақстандықтар адам дамуының басты салаларындағы таза ауыз су және табиғатты қорғау мәселелерін шешу адамдық және азаматтық борыш екендігін адамгершілік қасиетпен сезінуі тиіс», – деген болатын. Сондықтан қазіргі адамзат алдында  тұрған көкейкесті мәселенің бірі – қоршаған ортаның тиімді қарым– қатынасының  негізгі ұстанымдарын қайта  қарау.

Туған табиғатты аялап, оны қорғаудың экологиялық жолдарын ұтымды шешу болып отыр. Сол себепті де адам баласына экологиялық тәрбие беруді балабақша табалдырғынан бастап, үздіксіз білім беру қағидасы негізінде жалғастыруға тиістіміз. Мектепке дейінгі мекемелерде балаларға экологиялық тәрбие берудің маңызы зор. Өйткені, табиғаттың таңғажайып құбылыстарымен таныстыру, олардың мән-мағынасын ұғындыру арқылы жас жеткіншектерді жан-жақты тәрбиелеу – нақтырақ айтқанда  баланың қабылдауын, зейінін, ойын, тілін дамытудың басты құралы.

Тіпті, балалармен жүргізілетін барлық педагогикалық процестер, ақыл-ойын, тілін дамытуда пайдаланылатын ойындар, жұмбақ- мысалдар, əңгімелер, қолданылатын көрнекі құралдар мен ойыншықтар болсын, бəрі-бəрі табиғаттың жемісі екендігін ғалымдар əрқашан мойындаған. Біздің мектепке дейінгі білім және тәрбие беру орталығы 2018 жылы балаларымызға өз есігін айқара ашқан болатын. Балабақшамызда барлық топтар балалардың жас ерекшеліктеріне сай безендірілген заманауи жабдықтармен жабдықталған.

Балалардың шығармашылығы мен демалысы үшін білім беру мекемесінде музыка залы, гало-камера – тұз шахтасы, ойын алаңдары, «Толағай» спорт залы, «Жеті ойын», «Жеті Өнер», «Aс студиялары» ойын бөлмелері, Жасыл зертхана, тіл орталығы, логопедиялық кабинет, бейнелеу өнері, хореография, шахмат, құм терапиясы, бейнелеу өнері, шахмат, робототехника студиясы. Балабақшада әр бала өзін жайлы және еркін сезінетін балалар үшін орынға айналуға тырысады, олар жайлы атмосферамен қоршалған, осы мақсатта әр топта табиғаттың оазистері безендірілген.

«Алматы» балабақшасының миссиясы: «Балалардың сенімін бағалап, баланың мүмкіндігіне сену!». Балабақша гуманистік педагогика мен экологиялық білімге, этнопедагогикаға және «Реджо» педагогикасына негізделген инновациялық технологиялар мен жұмыстың озық түрлерін қолданады. Экологиялық сауаттылықты қалыптастыру, экологиялық білім беру мен тәрбиелеу мақсатында 2019 жылы біздің балабақшамызда гуманды педагогика және балаларға экологиялық білім беру туралы білімдерін тереңдетуге мүмкіндік туды.

Осыған байланысты біздің балабақшада алынған білімді практикада қолдануға арналған ұзақ мерзімді жоба жасалды. Жобалық іс-шараларды жүзеге асыру үшін педагогтер әдістемелік материалдарды таңдап, экологиялық мәдениеттің тасымалдаушысы болып табылатын, баланың табиғат объектілерімен тікелей байланысын және онымен «тірі» қарым-қатынасты қамтамасыз ететін әртүрлі экологиялық дамушы ортаны құрды.

Бұл жобаның біздің балабақша үшін өзектілігі мектеп жасына дейінгі кезеңде баланың қабылдауында, ойлауында, есте сақтауында және басқа да психикалық процестерге ғана емес, сонымен қатар қоршаған әлемде олардың мінез-құлқын ұйымдастыра білуге ​​де жоғары талаптар қоя отырып, баланың іс-әрекетінің өзгеруі мен дүниені тұтастай қабылдаудың негізі қалыптастырылды. 2019-2020 оқу жылында Нұр-Сұлтан қаласындағы Білім беруді модернизациялау орталығымен бірге «Балаларға ізгіліктік педагогика және экологиялық білім беру» бағыты бойынша кластер ұйымдастырылды, оның мақсаты: қаланың мектепке дейінгі білім беру мекемелеріндегі сапаны ең жақсы көрсеткіштерге сәйкестендіру болды.

2019 жылдың 30 тамызда «Көрме» залы орталығында, Нұр-Сұлтан қаласы педагогтерінің тамыз конференциясы аясында астаналық білім көрмесі өтті. Көрме залында ұйымдастырушылар «Lesson study», «Критерийлерді бағалау», «Кәсіптік оқыту», «Инклюзивті білім беру», «Экологиялық білім» білім беру технология аймақтарын құрды. «Экологиялық білім беру» аймағында экологиялық білім беру, адамның қоршаған орта туралы саналы түсінігін қалыптастыру және табиғатты құрметтеу және салауатты өмір салтының нормаларын сақтау қажеттілігіне деген сенімділік туралы жобалар ұсынылды.

Осы көрме аясында біздің Алмалы тобының бүлдіршіндері өз денсаулығыңызға ұқыпты қарау керек екендігі туралы «Ненің зиянды және пайдалы» тақырыбында дұрыс тамақтану шеберлік сағаттарын көрсетті. Сау тамақтану – кез-келген адам саналы түрде денсаулыққа зиянды тағамдарды өз қолданысынан шығаруға тырысу қажеттілігі жайында балабақшамыздың тәрбиеленушілері- кішкентай тілшілер сұхбат алып, эко-сақшылар ойындар ойнатты. 2019 жылдың 4 қыркүйегінде №95 «Алматы» балабақшасының ұжымы әлеуметтік маңызды бастамаларды дамыту қорының қолдауымен, Нұр-Сұлтан қаласының білім беруді жаңғырту орталығымен бірлесіп, «Бақыт керуені» қалалық байқауын ұйымдастырды.

Байқаудың мақсаты гуманды педагогика мен балаларды экологиялық тәрбиелеудің негізгі идеяларын дамыту болды. Байқаудың негізгі міндеттері: мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеуде эко-адамзаттың ұлттық негіздерін қалпына келтіруге көмектесу; қоғамдық санада заманауи эко-гуманды педагогтің идеалын қалыптастыру болатын. Жоғары кәсіби деңгейде ұйымдастырылған және өткізілген «Бақыт керуені» фестивалі барысында «Қазақстан мұғалімі» Ұлттық сыйлығының финалисті және «Бейбітшілік мұғалімі» жаһандық сыйлығына үміткер Гюль Муаммердің жұмысын тамашалау ұсынылып, Нұр-Сұлтан қаласының мектепке дейінгі мекемелерінің педагогтерінің зор қошеметі мен құрметіне бөленді. 

Балабақшамыздың ата-аналары да балаларды әлеуметтік маңызды мәселелерге қатыстыру арқылы шығармашылық жұмыстар жасау мақсатында эко-сөмкелер жасау бойынша шеберлік сыныбын өткізді: үйде ата-аналар экологиялық таза табиғи материалдардан сөмкелер мен дорбалар тігеді, балалар сөмкелерді безендіріп, бояумен айналысты. Балаларымыз нәтижесінде дайын болған эко-сөмкелеріне балабақша бау-бақшасынан жиналған көкөністерді салып  Қарттар күні мерекесіне ақсақалдар мен ақ жаулықты әжелерге сыйға тартты. Сонымен қатар, біздің ата-аналарымыз бен педагогтеріміз Нұр-Сұлтан қаласында ұйымдастырылатын экологиялық шараларға қатысып, көктем-жаз мезгілінде қаланы көгалдандыру ісінің белсендісі болды.

«Экологиялық сағат» акциясы аясында қала тұрғындарының сүйікті орны Ботаникалық бақты аумақты тазартуға және гүл отырғызуға да көмектесті. Педагогтеріміз ата-аналармен тығыз байланыста бола отырып, жұмыстың заманауи формалары мен әдістерін қолданады, оларды қызықтыруға тырысады, әсіресе «жас» ата-аналарға бос уақытты қалай тиімді, әрі қызықты өткізуге кеңестерін беріп, бағыттап отырады. Осы арқылы олар жас отбасыларға моральдық-психологиялық көмек көрсетеді.

Жас ата-аналар барлық жағымсыз ақпараттар ағынымен қалай күресуге болатындығын, үйдегі тұрмыстық қалдықтарды қалай жинау керектігін, сол арқылы әлемдегі қоршаған ортаны жақсартуға көмектесетінін басшылыққа алады. Жоспар бойынша барлық топтарда ата-аналар үнемі экологиялық білім беру бойынша шеберлік сыныптарын өткізеді. Шеберлік сыныптарында ата-аналар өздерінің бай өмірлік тәжірибелерін біздің тәрбиеленушілерімізге береді.

Шеберліктің ауысуы «қолдан қолға», «мен сияқты жаса, менімен жаса» қағидасы бойынша жүргізіледі. Өткізілген барлық мастер-класстардың принципі: «Мен мұны қалай жасау керектігін білемін, және мен сізге үйретемін». Шеберлік сыныбында ата-аналар жаттығуға, топтардағы балаларымен үздіксіз байланысқа түсуге мүмкіндік алды. Космонавтика күніне орай  «Алатау» ересек орыс және «Шымбұлақ» ортаңғы қазақ топтарында экологиялық тақырыпта, «Жетісу»  ересек қазақ тобында адамзат тақырыбында өте қызықты мастер-кластар өтті.

Шеберлік сыныптарындағы ата-аналардың барлық тапсырмалары мен әрекеттері балалар өздерін жасампаз ретінде көрсете алатын атмосфераны құруға бағытталған. Шеберлік сыныптарында ашықтық, қайырымдылық және бірлескен шығармашылық атмосферасы болды. Жыл бойына ересек және мектепалды топтарының балалары «Жасыл зертханаларда» жұмыс істейді. Ең қызықты сәттер – балалар өздерінің «жұмыстарына» құлшыныспен кірісіп, өсімдіктер туралы бақылауларымен бөліскен кездерін айтуға болады.

Тамшылатып суару әдісімен балалардың өздері «Жасыл зертханада» өсірген салат жапырақтарынан – салат жасаған сәттері тіпті ерекше жасыл зертханаға бару кезінде «Алмалы» мектепалды орыс тобының балалары өсімдіктер әлеміне үлкен қызығушылықтарын танытты. Күн сайын «Жасыл зертхананы» аралап, өсімдіктерді бақылай отырып, балалар өсімдіктің тіршілігі жылудың, жарықтың және жақсы топырақтың болуына байланысты екенін түсінді, олар сау және мықты өсімдікті «әлсіз, емдеуді» қажет ететін өсімдіктерден ажыратуды үйренді.

Зерттеу нәтижесінде өсімдіктердің жай-күйін түсінуді ұғынып қана қоймай, біздің балалар әр гүлге, әр өскінге жанашырлықпен қарап, оларды күтуге үйренеді. Балалардың өсімдіктерді күтуге арналған «Жасыл зертхана» жобасына қатысуы, ең алдымен, берілген тапсырманы орындау үшін жауапкершілікке, нақты нәтижеге жетуге ұмтылыс, талаптану сияқты қасиеттердің дамуын көрсетті. Ересек топтың балалары өздерінің жұмыс тәжірибелерін естияр балаларға бере отырып, өсімдіктерге күтім жасау бойынша алғашқы «Шеберлік сыныбын» өткізді.

«Маған қалай көрсет – мен мен де солай жасаймын» қағидасы бойынша өсімдіктерге деген құрмет пен сүйіспеншілікерін көрсетті. Балабақшадағы көкөніс бағы мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен және оның маусымдық құбылыстарымен таныстыру үшін қажет. Біздің кішкентай бүлдіршіндерімізде жаздағы бақша жұмысына да атсалысты. Педагогикалық процестің қатысушысы ретінде ата-аналардың позициясын белсендіру үшін біздің балаларымыздың ата-аналары бау-бақша жұмыстарына тартылды.

Бау-бақша туралы негізгі түсініктер беру және балалардың экологиялық идеяларының қалыптасуына әсер ету мақсатында топ көкөністердің пайдалы қасиеттері, сонымен қатар олардың қай жерде және қалай өсетіндігі, тұқымды қалай отырғызу керек және көшет жемісі қалай пайда болады, оларды қалай күту керек сияқты алдын-ала жұмыстар жүргізілді. Жұмыс жүргізу барысында, балаларымыз  өте көтеріңкі көңіл – күйде қызығушылықпен үйреніп, жұмыс жасағандығын , құдды бір бағбан болып туылғандай іс-әрекеттерін көріп, көз қуанып, көңіл сүйсінді.

Сонымен қатар, балалар мен ата-аналар және педагогтар «Үштік одағы» клубының жұмыс нәтижесінде қатты тұрмыстық қалдықтарды бөлек жинау негіздері бойынша жұмысты ұйымдастыру, жасыл көлікті насихаттау, ресурстарды (энергия, су және тағы да басқа) үнемдеу, оларды ұтымды тұтыну, білім беру үдерісіне төмен көміртекті даму стратегиясының компоненттерін енгізу, балалар мен ата-аналарды көпшілік алдында өткізуге ынталандыру біздің балабақшадағы ақпараттық компания «Эколята – Дошколята» платформасын құрды.

Біздің кішкентай «Эко-балақайлар»  жұмыстары бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады, олар ресурстарды тиімді және консервативті тұтыну мүмкіндіктерін көрсетеді (энергия, су, қатты қалдықтарды бөлек жинау, баламалы энергия көздері, «жасыл» технологиялар), қалада өткізілетін акцияларға қатысады: «V-қайта өңдеу», «Сарыға лақтыру», «Зко-сағат», «ЭкоАсар», «MyEcoSchool.kz» бірыңғай ақпараттық парағын пайдаланып «Менің Эко-балабақшам» байқауына белсенді қатысып,  жеңімпаздардың бірі болды.

Қорыта айтқанда, осылайша мектеп жасына дейінгі балалардың және «Эко-балақайлар» қатысушыларының бойында тұтыну ресурстарын азайту, көміртегі ізін есептеу, жарнамалық акцияларға және басқа да әлеуметтік маңызы бар іс-шараларға қатысу мәселелерін біріктіруді қамтып жүргізіліп жатқан іс-шаралар «Экологиялық әдеттерді» қалыптастырады. Өсімдіктерді топырақсыз өсірудің бұл әдістері балалар үшін  танымдарын артырар тың дүние, «эколяттар» өсімдіктерді гидропоникалық әдіспен өсіргенде тамырлармен топырақта емес, ылғалды ауа ортасында қоректенетінін, оларды қатты топырақта өсетін «ыдыстағы» өсімдіктермен қалай салыстыратынын байқайды.

Ал, «Аквапоника» әдісімен жүргізілген тәжірибелер «Эко-балақайлар» үшін одан да қызықты, мұнда жаңа технология өсімдік өсіруден басқа, балықты дамытады, өйткені ол екі прогрессивті технологияны біріктіреді: «аквамәдениет», бұл балық өсіруді ұйымдастырылған жүйеде және «гидропоника», бұл өсімдіктерді ауада өсіру әдісімен айналысады.

Сонымен қатар, мектепке дейінгі мекемедегі балаларға экологиялық тәрбие беру негізіне бағытталған тәрбие жүйесін зерттеу, бағдарламаларға, ғылыми-теориялық, практикалық конференциялар мен семинар мазмұнына талдау жасау, бұл салада біраз жұмыстар жасалып жатқанын дәлелдейді. «Өспеген табиғаттың аясында,  табиғат сұлулығын аясын ба?» деген даналық сөздер түбінде не деген терең ой жатыр десеңізші…?! Біз мектепке дейінгі балаларға экологиялық тәрбие берудің жолдарын жан-жақты қарастырдық.

Әр түрлі бағытта өтіліп жатқан экологиялық тәрбие балалардың алған түсініктерін нақты iс-әрекетте, тәжiрибеде қолданып, сол арқылы экологиялық бiлiмдерiн жетiлдiру жұмыстары алдағы уақытта да жалғасын табады. Өйткені қай уақытта болмасын экология мәселесі маңызды. Адам баласы табиғаттың ең ұлы перзенті болумен бірге, ең ұлы қамқоршысы да екенін ешқашан естен шығармауымыз керек.

Туған жеріміздің баға жетпес қазынасын ысырап етпей, еселеп арттыра беру жолында талмай, жалықпай еңбек ету  барлық үлкен-  кішінің абырайлы борышы, мүлтіксіз атқаратын міндеті. Табиғат-адам үшін жайлы мекен, барлық игіліктің бастауы. Адамзаттың басты міндеті   табиғи қуат көздерін орнымен пайдалану, табиғат әсемдігін сақтау, қоршаған ортамен үйлесімді өмір сүру, мейірімділік нұрын шашу екенін ұмытпайтындай экологиялық тәрбие беру- болашақ кепілі.

№ 95 «Алматы» балабақшасының
ұжымы, Нұр –Сұлтан қаласы