Балалардың шығармашылық дамуындағы көркемдік қабілеттер
Бала кезінен бірте-бірте өсіп, есейген жасөспірім өзінің бірегейлігі мен ерекшелігін ашып, өзінің тұлғалық қасиеттерін дамытады. Бұл үдеріске шығармашылық қабілеттердің дамуы үлкен ықпал етеді. Болашақта жасөспірім шығармашылықтың кез-келген түрімен кәсіби түрде айналыспаса да, бұл қабілеттердің дамуы ойлаудың икемділігін, шығармашылықты, кез-келген мәселені шешуде шығармашылықпен қарау және кез-келген бизнесте пайдалы болу үшін қажет.
Шығармашылық қабілеті жоғары дамыған адамдар үшін келесі белгілер тән: өзін-өзі жоғары бағалау; жаңа идеяларға ашықтық; белгісіздікке икемділік; тәуелсіздік; табандылық; мәселені сезіне білу; икемділік; өмірлік жағдайларға қатысты бағалау критерийлерінің (жақсы немесе жаман) болмауы. Жасөспірім кезінде мектеп пен мектептен тыс мекемелердің оқу-тәрбие процесінің әсерінен жасөспірімдердің белгілі бір іс-шараларға деген қабілеттері қалыптасып, айқын көріне бастайды.
Әрине, қабілеттердің көрінісі бастауыш мектеп жасында және тіпті мектепке дейінгі жаста да байқалады, бірақ олар жасөспірім кезінде дами бастайды. Бұл жасөспірімдерде терең, тиімді, тұрақты мүдделер пайда болатындығына байланысты. Ең алдымен, музыкалық, көркем-бейнелеу, әдеби-шығармашылық қабілеттер мен тілдерді үйрену қабілеті айқын көрінеді.
Шығармашылық қабілеттерін дамыту идеялары: бейнелеу өнері. Сурет салу қажеттілігі адамның өзін-өзі көрсетуге деген табиғи қажеттілігімен байланысты. Әр адам жасына қарамастан, белгілі бір оқиғалармен туындайтын жаңа әсерлерді, жағымды және жағымсыз эмоцияларды шығарып тастауы керек. Мүсіндеу және қыш өнері. Мүсіндеу сабақтары шығармашылық ойлауды, визуалды қабылдауды, есте сақтауды, қол еңбегі дағдыларын дамытуға ықпал етеді, сұлулық сезімін қалыптастырады, қарапайымнан әдеміні көре алады. Мүсіндеу ойынға байланысты – мектеп жасына дейінгі балалардың жетекші қызметі.
Орындалған пішін көлемді және балаларды онымен ойнауға ынталандырады. Мүсіндеу үшін әртүрлі материалдарды (пластилин, саз, қамыр, қағаз массасын) қолданған дұрыс. Олардың әрқайсысының құрылымы мен қасиеттері әртүрлі. Музыка бойынша. Ерте жастан музыка тыңдау балаларға эмоцияларын білдіруге және сезімдерін бөлісуге көмектеседі. Музыканы тыңдай отырып, бала оны түсіндіруге және түсінуге үйренеді, шығармашылық үрдіске белсенді қатысады.
Балаларға кішкентай кезінен музыка тыңдау пайдалы – балалар әндері, би әуендері, классика. Үлкен жастағы балалар музыкамен қозғалуды үйренеді. Балалар әндерді тез жаттап алады, бұл есте сақтау, сөйлеу қабілетін дамытуға ықпал етеді. Театрлық қызмет. Белгілі бір кейіпкерлерге айналған бала өмірдің әртүрлі аспектілерімен танысып, өмірде болуы мүмкін жаңа жағдайларға дайындалады. Театрландырылған қызметте ол кез-келген адамға айналады, ағашқа, дәрігерге, пілге, алыпқа, ғарышкерге, тағы да басқалар.
Бұл интеллектті дамытады, бір-біріне эмпатия және түсіну қабілетін дамытады, жаңа таланттар мен қабілеттерді ашады. Оқу және әдеби шығармашылық. Кітаптар қиялдың ұшуын, елестетуді, сөйлеуді дамытады. Балалар шығармалары өте көп. Баланы әртүрлі жанрлармен – ертегілермен, өлеңдермен, әңгімелермен таныстыру маңызды. Кітаптардан көріністер ойнауға, ұйқастарды табуға, қарапайым өлеңдер мен әндер жазуға болады. Бұл баланың шығармашылығын дамытады.
Психологтың пікірі: тек бір нақты кәсіппен байланысты арнайы адамдар бар. Мысалы, музыкалық есту музыкантқа, әншіге және композиторға қажет, ал түстерге жоғары сезімталдық суретшіге қажет. Қабілеттердің негізі туа біткен, табиғи бейімділік болып табылады, бірақ қабілеттер іс-әрекетте көрінеді және дамиды. Жақсы сурет салуды үйрену үшін кескіндеме, сурет, композиция және тағы да басқаларды игеру керек. Әйтпесе, жасалынған заттар өздігінен қабілетке айналмайды, тіпті одан да көп талантқа айналмайды.
Психологтардың пікірінше, егер бала өз әсерлері мен тәжірибесін өнер арқылы басқалармен бөлісе алмаса, суретте өзінің басынан өткен оқиғаларды және белгілі бір құбылыстарға қатынасын айта алмаса, кейінірек ол әртүрлі эмоционалдық немесе психикалық бұзылуларға ұшырайды.
Мадина Сатвалдиевна КУЛЬБЕКОВА,
Орал қаласындағы Назарбаев зияткерлік
мектебінің өнер мұғалім-модераторы,
Айнур Алипкалиевна БАБИКЕНОВА,
НЗМ өзін-өзі тану пәні мұғалім-модераторы,
Батыс Қазақстан облысы
