Оқушылардың рухани және адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың маңызы

Әрбір ұстаз биология ілімінің терең сырын, маңызын, қоғамдағы, өмірдегі және әрбір жеке адамның күнделікті қызметіндегі орнын түсіне отырып қана жаңа жас ұрпақты тәрбиелей алады. Сондықтан биология пәні мұғалімін осы білімді насихаттаушы деп есептеуге болады. Орта білім беру саласында биологиялық білімнің тәрбиелік құндылығы – оқушылардың жан-жақты дамуын қамтамасыз етуінде. Жеке тұлғаның жан-жақты қалыптасуына үлкен үлес қосады.

Биология сабақтарында оқушылардың адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру білім беру процесінің маңызды міндеттерінің бірі және жалпы білім берудің ажырамас бөлігі болып табылады. Биология сабақтарын мұғалімдер оқушылардың моральдық және этикалық принциптерін дамыту үшін қолдана алады. Мектепте «Биология» пәнін оқыту тек құрылымы мен қызметі туралы білім берумен шектелмейді. Бұл пән оқушының бойындағы өмірге деген құрмет пен табиғатқа деген сүйіспеншілік сияқты адамгершілік құндылықтардың қалыптасуына ықпал ете алады.

Бұл мақсатқа жету үшін мұғалімдер қоршаған орта мен тірі ағзаларды қорғау мәселелеріне байланысты этикалық мәселелерді талқылау сияқты әртүрлі әдістерді қолдана алады. Бұл ретте қазіргі заманғы технологиялар, оның ішінде жобалық қызмет және қашықтықтан оқыту белсенді пайдаланылады. Биология сабағында адамгершілік құндылықтарды ойдағыдай қалыптастырудың маңызды ерекшеліктері – оқушылар арасындағы ынтымақтастықты ынталандыру, көшбасшылық қасиеттерді дамыту және ұтымды шешім қабылдау.

Сонымен қатар оқушыларды талқылауға, пікір алмасуға белсене қатыстырып, проблемалық мәселені ортақ үстел басында шешуге баулу қажет. Адамгершілік негіздерін тәрбиелеу ұзақ мерзімді процесс және ол оқушылардың әлеуметтік, интеллектуалдық және этикалық дағдыларын үздіксіз дамытуға негізделген. Дегенмен, шешім қабылдау дағдыларын және этикалық қасиеттердің көрінісін табысты меңгерген оқушы болашақта биология саласының білікті маманы ғана емес, сонымен қатар еліміздің жақсы және саналы азаматы бола алады.

Әрбір ата-ана балаларының дені сау, көңілді, ұқыпты, адал, әділ, табанды, еңбекқор, жақындарына қамқор болып өскенін қалайды. Олар мемлекеттік стандарттар мен дайындық дәрежесіне мән бермейді. Ата-ананы баласының сабақта өзін қалай сезінетінін, онымен байланыс орнатты ма, қандай да бір теріс пікір бар ма, мектептің тәрбиелік ықпалы бар ма деген сұрақтар мазалайды. Неміс педагогы, философ Иоганн Гербарт тәрбиеленушілерге тәрбиелік ықпал етудің негізгі жолдарын бөліп көрсетті: оқыту, басқару және адамгершілік тәрбиесі.

Неміс ғалымының сөзінен адамгершілік құндылықтардың тұлғаның дамуы мен қалыптасуындағы шешуші рөлі педагогикада ежелден танылғандығын байқауға болады. Сондықтан педагог – практиктер үшін бірден білім берудің руханилығын арттыруға қалай қадамдар жасау керек деген сұрақ туындайды. Биологияны оқыту барысында оқушы барлық өндіріс ортасының (материалды, рухани) технологияларымен танысып, өзінің күшін эмпирикалық, теориялық және конструктивті мәселелерді шешуде байқау қажет.

Сонда ғана оқушы өзінің таңдаған болашақ мамандығына психологиялық жағынан дайын болады. Бұл өте маңызды шарт болып есептеледі. Жиырма бірінші ғасырда адамның руханилығы, оның шығармашылық интеллектісі, инновацияларға ашықтығы қоғамның негізгі капиталы ретінде қарастырылады. Балаларға рухани-адамгершілік тәрбие беру мәселесі әрбір ата-ананың, қоғамның, жалпы мемлекеттің алдында тұрған өзекті мәселелердің бірі.

Бүгінгі таңда әрбір ұстаздың алдында еліміздің мәдени-тарихи мұрасын білетін және бағалайтын, туған жерін сүйетін, сол жерде өмір сүруге, еңбек етуге дайын, осы қоғамның лайықты мүшесі, өз Отанының патриоты болатын тәуелсіз мемлекетіміздің саналы азаматын тәрбиелеу міндеті тұр. Қорытындылай келе, мектептегі рухани-адамгершілік тәрбие тек жалғасуы керек, бірақ ол отбасынан басталып, қоғам тарапынан қолдау табуы керек.

Кулимхан АБДИГАПБАРОВА,
№141 жалпы білім беретін мектебіндегі
биология пәнінің мұғалімі, педагог–зерттеуші,
Алматы қаласының Әуезов ауданы