“Жаңа бастама: Өзгеріске бес қадам” бағдарламасы
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасының Білім және ғылым жүйесі үшін ауқымды реформалар кезеңі болды. Бұған әсер етуші Президент бекіткен Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2020-2025 Мемлекеттік бағдарламасы», жаңа редакциядағы ҚР “Білім туралы”, “Педагог мәртебесі туралы” Заңдар. Бұл құжаттардың барлығы білім беру жүйесін жетілдіруге, оның сапасын арттыруға және білім алуға қолжетімділікті кеңейтуге бағытталған.
Жаңа Қазақстанды құрудың басты стратегиялық бағыттарының бірі адами капиталды дамыту, білім, ғылым, инновация сияқты үш базалық аспекттен тұратын зияткерлік ұлтты қалыптастыру болып табылады. Білім беру жүйесіне осындай елеулі жаңалықтар енгізу, ең алдымен, экономиканың бағыттылығы мен құрылымын түбегейлі өзгертетін және барлық деңгейдегі жаңадан даярланған кадрларды талап ететін елдің үдемелі «Индустриялық-инновациялық дамуының 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының» шығуымен байланысты, өйткені қазіргі заманғы жаһандық экономикалық дағдарыстар мен катаклизмдер қазіргі уақытта барлық елдердің экономикалық және технологиялық даму модельдерінің елеулі қайшылықтары мен шектеулерін көрсетті. Осыған байланысты әлемнің көптеген елдерінде экономикалық өсудің жаңа сапасына көшу үшін жаңа парадигма мен стратегиялық ресурстарды іздестіру жүргізілуде. Олардың ішінде Қазақстанда дамудың жаңа деңгейіне серпіліс жасаудың бірегей мүмкіндігін пайдалануға бағытталған, онда бүгінгі күні еліміздің технологиялық болашағына интеллектуалдық плацдарм болуға қабілетті мүлдем жаңа бәсекеге қабілетті білім беру жүйесіне елеулі орын бөлінген. Біздің Жоғары колледжде бұл процестерден тыс қала алмайды және қалмауы керек.
Сатылы білім жүйесін іске асыру мақсатында Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің Жоғары колледжі, университет ректоры Б.А.Ердембековтың бастамасын ашылған. Екі жыл ішінде көптеген жетістіктерге қол жеткізді. Колледжде 22 мамандық бойынша 900-ге жуық білім алушы білім алуда. «Жұбанов жылуы» акциясы аясында колледж студенттеріне білім гранттарын ұсыну дәстүрлі жолға қойылды. Әлеуметтік топтың ірі өкілдері меценат тағайындаған гранттар көмегімен 30-ға жуық студент білім алуда. Жаңа уақыт, Қазақстандық білім беру жүйесіне қойылған жаңа талаптар бізді абдыратқан жоқ, себебі біз білім беру қызметінің анағұрлым жоғары сатысына көшуіне дайынбыз. Жаңа оқу жылына Жоғары колледжге жаңа тың серпіліс беретін «Жаңа бастама: Өзгеріске 5 қадам» бағдарламасын бастама етіп алып отырмыз.
Бағыт –Тәрбие. Бұл бағыттың негізгі мақсаты Жоғары колледждің жаңа моделін жасақтау, яғни колледждің барлық жұмыс бағыттары тәрбиелік функцияларды атқаруға тиіс. Осы жаңа моделді құру үшін тәрбие жеке тәуелсіз бағыт болмауы керек, ол оқытушылар мен студенттердің оқуына, өндірістік және практикалық қызметіне тығыз байланысты болуы керек және тәрбие мен оқытудың бірлігі тезисіне толық жауап беруі тиіс. Қазіргі уақытта бұл жұмыс негізінен демалыс пен демалыстың әртүрлі түрлерін жүзеге асыруға арналған тәрбиелік іс-шаралармен шектеліп тұр. Өзгеріске алып келер 5 қадам менің ойымша ең өзекті бағыттар болмақ, іске асырылу мерзімі алдағы 2 жыл деп жоспарлаймын. Неліктен өзгеріске алып келетін жаңа бастамаға алғашқы кадам Тәрбие бағыты деп алғанымды айтар болсам. Ақан серінің сөзімен бастар едім.
«Мен үш қасиеттімді мақтан тұтам», – депті Ақан сері. Олар: жалған айтпадым, жақсылықты сатпадым һәм ешкімнен ештеңені қызғанбадым. Бұл үш қасиет әркімнің өз құдайы. «Өз құдайынан айырылған адам бос кеуде, өлгенмен тең» деген екен. Шындығында бұл ақиқат. Олай болса, жеке тұлғаны қалыптастыруда, олардың жан дүниесіне сезіммен қарап, әрбір іс-әрекетіне мақсат қоюға, жоспарлауға, оны орындауға, өзіне-өзі талап қоя білуге тәрбиелеу – адамгершілік тәрбиенің басты мақсаты. Мақсатқа жету үшін сан алуан кедергілер болуы мүмкін. Өмір деген ұлы арнада жақсы, мәнді мағыналы өмір сүру дағдысын студентке қалыптастырамыз деп ұрандау қателік,оны ең алдымен өзімізден бастауымыз керек. Үш академиялық қабілетті студенттен талап етпес бұрын, оқытушы өз бойында сол қабілетті толық қалыптастыруы керек. Олар: 1) Киім киіс мәдениеті 2) Жүріс-тұрыс мәдениеті 3) Кәсіби тілде сөйлеу мәдениеті.
Тәрбиені қалыптастырушы оқытушыда этикалық нормаларды сақтамай жүргендері бар. Осыған байланысты тәрбие жұмысындағы тың өзгерістер, тәрбие жұмысының нәтижесін ірі үлкен «Startap» жобалармен аяқтау: «Жас ақындар» телестудиясын құру; Кәсіпкерлікке баулу бағытында ҒЗЖ-на бағытталған колледждің шағын кәсіпорындарын құру; ҚР Президентінің «Жаңа жағдайдағы қазақстан: іс-қимыл кезеңі» халыққа Жолдауындағы Экология және биоалуантүрлілікті қорғау бағытын іске асыру мақсатында колледж кабинеттері мен маңын абаттандыру үшін «Жасыл желек» айдарымен еріктілер тобын құру.
Бағыт – Болон процесі бойынша жұмысқа көшу жағдайында колледжді басқарудың негізгі ережелері мен принциптері. Жоғары колледждің табысты жұмысы, ең алдымен, білім беру, ғылыми, ақпараттық және басқа да қызметтердің сапасын жақсартуға бағытталған қызметін үнемі жетілдірусіз мүмкін емес. Өзгеріске бастар ұсынылған бағыттар колледж қызметінде инновациялық жұмысты жүзеге асыру қабілеті мен сапасын қамтамасыз етудің маңызды аспектілерін қамтиды. Бұл қоғамдық пікірдегі колледждің имиджін, оның бәсекеге қабілеттілігін, зияткерлік және материалдық ресурстарды тарту мүмкіндігін айқындайды, демек колледждегі білім берудің тиімділігі мен сапасын одан әрі арттыру үшін қажетті жағдайлар жасау бұл тағы бір үлкен қадам. Тиімділік экономикалық және басқарушылық категория ретінде қарастырылады. Ал сапа – экономикалық аспектілермен қатар білім берудің әлеуметтік, танымдық және мәдени аспектілерін де қамтиды. Барлығы бірге білім беру қызметіне, оның нәтижелеріне жан-жақты интегралды сипаттама береді.
Қазіргі уақытта білім беру сапасы ұғымы үшін жалпыға бірдей қабылданған анықтама әлі айқындалмағаны белгілі, өйткені бұл ұғым біркелкі емес, әрдайым формальды идеяларға берілмейді, білім беру қызметтерін тұтынатын халықтың әртүрлі топтары білім сапасы туралы әртүрлі түсініктерге ие. Біз техникалық қызметкерлерден бастап колледж директорына дейін бүкіл ұжымның, студенттердің, оқытушылардың және колледждің барлық қызметкерлерінің жеке игілігі үшін біздің еліміздің игілігі үшін дамуымыздың векторларын айқындайтын шешім қабылдауымыз керек.
Осыған байланысты бірінші кезектегі міндет ағымдағы оқу жылының соңына дейін Еуропалық үлгі бойынша білім беру сапасының критерийлері туралы Ережені әзірлеу болып табылады, өйткені сапаны қамтамасыз ету бойынша бірінші кезектегі жауапкершілік әрбір жеке колледжде жатыр, бұл академиялық дәреженің нақты жауапкершілігінің негізін қамтамасыз етеді. Ең алдымен Жоғары колледжде білім беру сапасын бағалау жөніндегі талаптар, стандарттар, рәсімдер мен нұсқаулықтар пакетін әзірлеуді және келісуді көздейді, яғни: біріншіден, облыстық деңгейде өз қызметінің білім беру сапасын көрсету, екіншіден, Жоғары колледждің білім беру қызметтерінің сапасын бағалау процесінде ашықтыққа қол жеткізу.
Жоғары колледждің білім беру қызметінің сапасын бағалаудың негізгі құралдары, білім беру стандарттары, оқу процесін кадрлық, оқу-әдістемелік және материалдық-техникалық қамтамасыз етуге, практиканы ұйымдастыруға қойылатын талаптарды регламенттейтін лицензиялау және мемлекеттік аккредиттеу қағидалары, сондай-ақ колледждің өзін-өзі бағалауы, студенттер мен оқытушылардың пікірлерін және барлық басқа мүдделі тараптардың (жұмыс берушілердің) пікірлерін ескеру және осы процесс біздің колледж жүйесі үшін салыстырмалы түрде жаңа болғандықтан, өзін-өзі бағалау процестік және ғылыми-әдістемелік негізді егжей-тегжейлі пысықтауды қажет етеді. Сонымен қатар бұл ретте білім беру сапасы ұғымына мыналар кіретінін ескеру қажет: білім беру бағдарламалары мен кадрдың сапасы; студенттерді даярлау сапасы; инфрақұрылым мен оқу ортасының сапасы.
Осының барлығы білім беру сапасының көрсеткіштерін тұрақты мониторингілеуді талап етеді, бұл туындайтын үрдістерді тұрақты айқындауға, колледжде білім беру сапасын арттыру бойынша ғылыми-негізделген іс-шараларды әзірлеуге және жүзеге асыруға, оларды қолданудың тиімділігін айқындауға және салдарын қадағалауға мүмкіндік береді. Осы процестің ең басты көрсеткіштері – білім беру процесінің нәтижесі ретінде, ол түлектердің құзыреттілігі, оқуы (обученность) және білімі. Бұл бағыт жоғары колледжді жаңа басқарудың негізгі ережелері мен принциптерінің негізгі көзі болып табылады. Қазіргі жағдайда жоғары колледжді басқарудың жаңа жүйесін құру бойынша біздің міндеттеріміз: оқытушылар құрамының жоғары біліктілігі; сапалы оқыту; талантты студенттер мен оқытушылардың сапасы мен санының артуы; академиялық еркіндік; басқарушылық құрылымдардың функцияларын нақты бөлу және дербестігі, инновация мен стратегиялық көзқарасқа бағытталған шешім қабылдаудағы икемділік.
Студенттердің оқуы, ғылыми зерттеулер жүргізуіне қолайлы аудиторялардың жабдықталуы. Осылайша жоғары колледжді басқару құрылымы қала және облыс әкімдіктерінің міндеттерімен бір-екі жылға перспективалармен сәйкестендірілуі тиіс. Біздің жоғары колледжді басқару құрылымымыз бизнес-құрылымдармен ұқсас болуы керек, яғни мақсаттары мен келісім-шарттары бойынша тұтынушыға бағытталған болуы керек. Тек формасы бойынша ғана емес, мазмұны бойынша да кәсіпкерлік тәсілдермен жұмыс берушілердің пікіріне негізделетінін және аккредиттеу кезінде түлектердің кәсіби жарамдылығы бойынша жұмыс берушілердің пікіріне негізделетінінде ұмытпауымыз керек. Бұл ретте бізге өз перспективаларымызда Жоғары колледж қандай да бір кезеңдерде берік ұстанымы бар және осы бағыттарда мамандануды қалайтын аспектілерді де ескеруіміз қажет. Осылайша жоғары колледжді басқару құрылымында жаңа бөлімдер қалыптастырудың барлық аспектілері, басқарудың дұрыс қалыптасқан саясатының нәтижесінде ең бастысы колледж қызметінің барлық нысандары мен мазмұнына енуі керек.
Бағыт – кадрлық әлеуетті арттыру. Жоғары колледж әкімшілігі келесі бағыттар бойынша жүйелі түрде құжаттар пакетін әзірлеуі қажет: жоғары колледж саясатын дәйекті жүргізетін және ұжымды жігерлендіруге қабілетті, колледждің даму стратегиясын түсінетін, табыс атмосферасын құратын және тұрақты ойлар мен өзгерістер мәдениетін жетілдіретін көшбасшыларды колледж әкімшілігі құрамына таңдау. Ірі мемлекеттік және жеке компаниялардың басшыларын колледждің Қамқоршылық Кеңесінің құрамына шақыру. Негізгі мақсат осы компаниялар үшін кадрлар даярлауда бірыңғай саясатты қалыптастыру, меценаттықты дамыту. Бұл тиісті оқу бағдарламаларын таңдау, осы кәсіпорындардың қажеттіліктеріне толық жауап беретін оқу жоспарларын, қолданбалы оқу бағдарламаларын әзірлеу кезінде тікелей байланыстар жасауға мүмкіндік береді. 2022 жылға қарай жыл сайынғы көрсеткіштер бойынша мамандандырылған аккредиттеу талаптарын орындау үшін оқытушылар құрамына қойылатын талаптарды нормаға дейін ұлғайта отырып әзірлеу (олардың өз әзірлемелерін патенттер мен лицензиялау арқылы жаңа технологияларды дамытуға қосқан үлесі, жарияланымдар саны т.б.). Дарынды оқытушыларды жоғары жалақымен көтермелеу жөнінде шаралар әзірлеу. Өзге колледждер мен жоғары оқу орындарынан оқытушылар қорын құрып Жоғары колледжде жұмыс істеуге тарту. Аталған бағыттар осы уақытқа дейін жүзеге асырылмады, егер олар жүзеге асырылсада, жүйесіз және сәйкес емес.
Бағыт – кредиттік технология бойынша оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру. Жоғары колледж қызметінің өзегі – оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру. Бұл әсіресе қазір өзекті міндет болып табылады. Қазақстандық қоғамды трансформациялау жағдайында оқу процесін ұйымдастыру бірқатар бағыттар бойынша ірі өзгерістерге ұшырауы тиіс, онда ерекше назар аударатын бағыттар: білім беру бағдарламаларын іске асыруды жүзеге асыратын пәндер мен оқытушыларды таңдау кезінде студенттердің мүдделері мен қажеттіліктерін есепке алу; жұмыс жоспарларын әзірлеу және бекіту барысында қажеттіліктерді қанағаттандыру; оқытушылардың білім беруін генерациялаудың жаңа модельдерін жасау үшін жағдайлар жасау; дайындық сапасын арттыру үшін қажетті жағдайлар жасау; оқу процесін оқу-әдістемелік базамен, бейне дәрістер қорымен толық қамтамасыз ету, курс-презентациялар жасау, қолда бар дидактикалық материалдарды жетілдіру; мультимедиялық жабдықтарды пайдалана отырып, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды, оқытудың интерактивті әдістерін пайдалану; біліктілікті арттырудың тиісті курстарынан өту арқылы оқытушылардың кәсіби деңгейін жетілдіру.
Мектеп түлектерінің техникалық және кәсіптік оқыту жүйесіне жеткіліксіз бейімделуіне, бірінші курс студенттерінің өз бетінше жұмысты тиімді ұйымдастыруға және орындауға дайын болмауына, өз бетінше білім алу дағдыларының жеткіліксіздігіне, мектептер мен колледждерде білім алушылардың оқу жетістіктерін есепке алу айырмашылығына байланысты төмендегідей бағытта жұмыстану керек: студенттерді колледжде оқуға бейімдеу жүйесін жасау. Бірінші курс студенттерін кредиттік жүйе бойынша оқудың талатарын оқыту; барлық академиялық кезең ішінде студенттердің оқу жетістіктерін ағымдық, аралық бақылау негізінде жүйелі және қадамдық бақылауды жүзеге асыру; студенттердің шығармашылық қабілеттерін дамыту; тәрбие мен білім беру процесінің рөліне, тәрбие мен оқытудың өзара байланысына баса назар аудару, мұнда тәрбие оқытудың ажырамас процесі ретінде жүзеге асырылуын ескеру. 2025 жылға қарай Жоғары колледждің барлық даярланатын мамандықтары бойынша оқу зертханаларын құруды аяқтау. Оқу – өндірістік орталық ашу.
Бағыт – материалдық техникалық базаны дамыту. Оқу-материалдық базаны қосымша кеңейту. 2025 жылға дейін жаңа оқу корпусын сатып алуды жоспарлау. Жоғары колледж әрқашан сапалы білім беруге дайын.
Гүлбану Ақылбекқызы ТАКИШЕВА,
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік
университетінің Жоғары колледж
директоры, педагогика ғылымдарының кандидаты
