Инклюзивті мәдениетті қалыптастырудың маңызы

Философиялық энциклопедиялық сөздікте «мәдениет» деген ұғымға мынандай анықтама береді: (латын тілінен аударғанда – мәдениет- білім беру, білім, тәрбие, даму) олардың өзара қарым-қатынасы, сондай-ақ олардың материалдық және рухани құндылықтары. Осыған сүйене отырып, келесі анықтама беруге болады: инклюзивтік мәдениет – бұл өзара қоғамның ортақ идеялары арқылы көрінетін, адамгершілікке, толеранттылыққа, өзара қарым-қатынастарға, шыдамдылыққа бағытталған қоғам дамуының деңгейі.

Оқу процесінің барлық қатысушылары ынталандырылады, мұнда әрбір адамның құндылығы жалпы жеткен жетістіктері арқылы қалыптасады. Инклюзивті құндылықтар-инклюзивтік мәдениеттің нормалары мен идеалдарын негізге алған маңызды компоненттерінің бірі. Инклюзивті мәдениет – инклюзивті білімнің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Оны қалыптастырудың жүйесінің болмауы білім беру үдерісіне теріс әсер етеді және жақсы нәтиже бермейді.

Қоғамның инклюзивтік мәдениетін инклюзивті білім беруді табысты жүзеге асыру факторы ретінде ғана емес, сонымен қатар Қазақстандағы көп мәдениетті білім беруді дамыту факторы ретінде де қарастыруға болады. Педагогикалық мәдениет – «көп мәдениетті білім» тұжырымдамасы жас ұрпақты көпұлтты және көп мәдениетті ортада өмірге дайындау идеясына негізделген білім ретінде анықталады. Мұндай білімнің мақсаты әртүрлі ұлт, дін өкілдерімен ынтымақтастық қарым-қатынас жасау және басқа мәдениетің өзіндік ерекшеліктерін түсінуді қалыптастыру, оларға қатысты теріс көзқарастарды жою болып табылады.

Қазіргі заманғы адам толерантты, шыдамды, басқа мәдениеттегі адамдарға құрмет сезімімен қарау, олармен бейбітшілік пен келісімде өмір сүре алатын және белсенді өзара әрекеттесуге дайын болуы керек. Осындай дағдыларды меңгеру үшін сіз тиісті мәдениетке ие болуыңыз керек. Инклюзивті білім беру және көпмәдениетті білім беру арасында нақты байланыс бар, бұл көптеген идеялар мен концепциялардың бірлігінде, сондай-ақ олардың мақсаттары мен міндеттерінде көрініс табады. Осы екі бағыттың маңызды ұқсас белгілері қоғамда адамгершілік тәрбиені жүзеге асыруда жоспарланған жүйемен инклюзивті мәдениетті дамыту, насихаттау және тарату арқылы қол жеткізуге болатын ерекше төзімділікті талап етеді.

«Инклюзивті мәдениет» термині инклюзивтік білім берудің бөлігі ретінде көп мәдениетті білімге қатысты. Осы анықтамада инклюзивті мәдениет ерекше білім беру қажеттілігі бар адамдарға ғана емес, басқа ұлтқа, дінге немесе басқа да ерекшеліктерге байланысты адамдарға да қатысы бар. Адамдарға құрметпен қарау, адамгершілік көзқарас, жауапкершілік кез-келген адам үшін маңызды. Сондықтан адамдардың, ең бастысы оқушылардың, ата-аналардың, педагогтардың оны меңгеруі инклюзивті білім беруді дамытудың маңызды негізі ретінде қарастыруға болады.

Мектептегі немесе мектепке дейінгі ұйымда инклюзивті білім беру мәдениетін қалыптастыру аспектісінде теңдік, қатысу, ынтымақтастық басымдықтарының құндылықтары инклюзивті білім берудің негізгі қағидаттарымен әлеуметтік және білім беру инновациялық процесі, динамикалық дамып келе жатқан тәсіл ретінде сәйкес келеді, бұл ретте жетекші оқушылардың әр алуандығына оң көзқарас болып табылады, ал жеке ерекшеліктер мәселе ретінде емес, тану процесін байыту мүмкіндігі ретінде қабылданады. Білім беруде инклюзивті ұстанымның негізгі принциптерін анықтаймыз.

Қоғам үшін барлық оқушылар мен педагогтардың тең құндылығын тану; мектеп өмірінің барлық аспектілеріне мектеп оқушыларының қатысу дәрежесін арттыру және оқушылардың кейбір топтарының оқшаулану деңгейін бір мезгілде төмендету; білім берудің педагогикалық әдістері мен технологияларын мектеп жанында тұратын барлық оқушылардың әртүрлі қажеттіліктеріне толық сәйкес болатындай етіп өзгерту; білім алу жолындағы кедергілерді талдау, зерделеу және еңсеру және тек мүгедектігі бар немесе ерекше білім беру қажеттілігі бар адамдар үшін ғана емес, мектептің барлық оқушылары үшін мектеп өміріне толыққанды қатысу.

Және қандай да бір топтың ғана емес, жалпы мектеп оқушыларының игілігіне бағытталған реформалар мен өзгерістер жүргізу; оқушылар арасындағы айырмашылықтар – бұл жеңуге қажетті кедергілер емес, педагогикалық үдеріске ықпал ететін ресурстар; оқушылардың академиялық нәтижелерін арттыруда ғана емес, сонымен қатар жергілікті қоғамдастықтардың әлеуметтік құндылықтарын дамытуда мектептердің рөлін мойындау; білім берудегі инклюзия – қоғамдағы инклюзивті аспектілерінің бірі жатады. 

Инклюзивті білім беру процесі негізінде жатқан бұл тұжырымдамалық ережелер мектептің инклюзивті мәдениетін қалыптастыру ережелерін немесе тәсілдерін қалыптастырады. Инклюзивті мектеп мәдениеттердің алуан түрлілігін жаңа шындық ретінде қарастырады. Қазіргі заманғы мектеп әртүрлі этникалық топтар мен мәдениеттерге жататын, әртүрлі экономикалық және әлеуметтік мәртебесі бар, әртүрлі қабілеттері, денсаулық жағдайы, қызығушылықтары мен оқыту мақсаттары бар балаларды оқытуға дайын болуы тиіс. Осылайша, мектеп бірыңғай оқу жоспарымен және барлық балаларды оқытуға бірыңғай көзқараспен шектелмеуі тиіс.

Инклюзивті мектеп барлық оқушылар үшін білімге, дағдыларға және ақпаратқа қол жеткізуді қамтамасыз етуі тиіс. Мұндай қол жеткізуді ұсыну әрбір оқушының таңдау еркіндігін қамтамасыз ете отырып, мүмкіндігін арттырады және білім берудегі кедергілерді жеңуге және мектеп өмірінің барлық салаларына қатысуға жағдай жасайды. Инклюзивті мектеп оқыту процесін дараландыруды сақтайды. Педагогикалық процессте инклюзивті мектеп мұғалімдері әртүрлі әдістер мен тәсілдерді қолданады, бұл ретте жеке қажеттіліктерге, қабілеттер мен оқушыларды оқытудың мақсаттарына сәйкес оқытуды дербестендіруге қол жеткізеді.

Инклюзивтік мектеп әрқашан өзінің барлық оқушыларына оқуда жоғары нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Инклюзивті мектеп жұмыстың командалық стилін пайдалануды көздейді. Бірде-бір мұғалім өте көп түрлі балаларды оқыта отырып, табысқа жете алмайды: оған әріптестерінің тарапынан көмек қажет болады. Психологиялық-педагогикалық қолдау мамандарының, мектеп әкімшілігінің мүшелерін қоса алғанда, әртүрлі мамандардың командалық жұмысы әр баланың дамуында ең жақсы нәтижелерге қол жеткізуге көмектеседі және шынайы мектеп қауымдастығын қалыптастыруға ықпал етеді.

Инклюзивті мектеп отбасылармен, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдармен ынтымақтастықта жұмыс істейді. Барлық мүдделі тараптардың мүшелерін мектеп қызметіне қатысуға тарту мектеп қауымдастығын кеңейтуге алып келеді және мектеп қызметіне қосымша ресурстарды тарту көзі болып табылады. Инклюзивтік мектеп әр оқушыдан білім алуда табыстар күтеді. Оқытушылар әр оқушыға сенуі, оның қабілеттері мен дарындарын лайықты бағалауы тиіс. Әрбір баладан, оның қандай да бір мәдениетке, тілге, қабілетіне, денсаулық жағдайына немесе отбасылық жағдайларға жататынына қарамастан, табыс пен жетістіктер күтеді.

Оқушылардың өздері өткізетін театрлық қойылымдар, конференциялар, көрмелер, дөңгелек үстелдер және тағы басқалар сияқты сабақтан тыс қызметтің әртүрлі түрлері инклюзивтік мектептерде өзін жақсы жағынан көрсетеді. Инклюзивті мектеп қоғамның әлеуметтік дамуына ықпал етеді. Мектеп әр баланы қабылдау философиясы мен мәдениетін, оқуға икемділігін, сонымен қатар оның маңызды әлеуметтік құндылығын қолдайды. Инклюзивтік мектеп әрбір мүшенің даралылығы бағаланатын және әрқайсысы көмек пен қолдау ала алатын қоғамды қалыптастыруға ықпал етеді.

Инклюзивті мәдениет тосыннан пайда болмайды, ұжымшылдық және теңдік сияқты құндылықтарды оқу орындар өміріне енгізу жөніндегі күштердің нәтижесі болып табылады. Білім беру ұйымдарында инклюзивті білім беру мәдениетін қалыптастыру аспектісінде теңдік, ортақтастық, ынтымақтастық басымдылықтарының құндылықтары оқушылардың әртүрлілігіне позитивтік қарым-қатынас жетекші болып табылатын әлеуметтік және білім берудің инновациялық процесі, қарқынды дамитын тәсіл ретінде инклюзивті білім берудің негізгі принциптерімен тікелей байланысты, ал жеке ерекшеліктері проблема ретінде емес, тану процесін сапаландыру мүмкіндігі ретінде қабылданады.

Сондықтан, инклюзивті мәдениет – инклюзивті білім берудің мақсаттарына сәйкес жоғары нәтижелерге қол жеткізу мүмкіндіктерін қамтамасыз ете отырып, қажеттіліктердің алуан түрлілігін қабылдауды қоғам дұрыс қабылдайтын, қолдайтын, жинайтын инклюзивті қоғамның мәдениетін қалыптастыру, жалпы алғанда, педагогикалық қоғамдастық пен қоғамды үздіксіз жетілдіруді сақтау, қабылдау, ынтымақтастықпен ынтыландыру үшін маңызды негіз болып табылады.

Атап айтқанда, мектеп білім беру кеңістігіне қатысушылардың барлығының назарын білім беру және ерекше білім алуды қажет ететін балаларды әлеуметтендіру мәселелеріне аудара отырып, инклюзивті қоғам құруды насихаттауы қажет.

Эльмира Бексултановна МИРЗАЛИЕВА,
“Өрлеу” БАҰО” АҚ филиалы Жамбыл облысы
бойынша педагогикалық қызметкерлердің
біліктілігін арттыру институтындағы
жарытылыстану және гуманитарлық пәндерді
оқыту әдістемесі кафедрасының меңгерушісі,
PhD философия докторы, Тараз қаласы

 

Понравился пост? Расскажи об этом своим друзьям!
Загрузка...

Добавить комментарий