Қазақстанда туудың жоғары деңгейінің себептері мен салдары туралы шығыс қазақстанның ғалым-демографы түсіндірді

Демографияны зерттеу Қазақстанның дамуына қалай әсеретіп, көмектесе алады? Елдегі бала тууының жоғары деңгейінің себептері мен салдары және жеке басы туралы демограф-ғалым, тарих ғылымдарының докторы Александр Алексеенко айтып берді, – деп хабарлайды Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университетінің баспасөз қызметі.

“Тарихшының өмір жолы алдын-ала анықталды”, – дейді Александр Алексеенко. Ол тарихшылар отбасында дүниеге келді. Әкесі Николай Алексеенко, профессор және тарих ғылымдарының докторы, тарихи демографиямен айналысқан. Ал анасы Лидия Алексеенко болса ұзақ жылдар өлкетану мұражайының директоры қызметін атқарды. Әскердегі қызметінен кейін Александр Николаевич мәдени ағарту училищесінде қоғамдық пәндер оқытушысы болып жұмыс істеді. Содан кейін өмірі Өскемен педагогикалық институтымен түйісті.

“Менің ғылымға келгеніме 30 жыл болды. Демографиямен айналыса бастадым. Өзім үшін ереже басты ереже бар: кез-келген мәселені зерттеуді қолға алған екем, алдымен осы саладағы басқа авторлардың идеяларын зерттемеу керек. Егер мен басқа еңбектерді жан-жақты зерттеуден бастасам,  онда олар салған жолмен жүрер едім. Біз өз идеямызды ұсына алуымыз керек. Осыдан кейін ғана тарихнаманы зерттеумен айналысамыз”, – дейді тарих ғылымдарының докторы.

“Статистика арқылы ақпарат аламын. Әуелі халық санының динамикасын зерделеуден бастадым. Мен қалалардың, ауылдардың, этностардың санын бағамдаймын. Динамиканың қай жерде жоғары, қай жерде төмен екенін талдай бастадым. Ең қызығы, бұл деректердің барлығы жалпыға қол жетімді, бірақ олармен не істеу керектігін білетін адамдар аз. Содан кейін өзімнің зерттеу әдістерімді жасай бастадым: статистикалық, графикалық және т. б. мысалы, халық санының динамикасы – көші-қон, туу, туу мен өлім арасындағы айырмашылық, жас құрылымының қозғалысы… Егер сіз осы бөліктердің барлығын бөлек бөліп, содан кейін бірге жинасаңыз, онда қызықты нәрсе шығады”, – деп түсіндіреді Александр Алексеенко.

Ғалымның айтуынша, Қазақстан демография тұрғысынан посткеңестік елдер ішіндегі ең ерекше мемлекеттердің бірі. Мысалы, оңтүстік және солтүстік Қазақстан бар, бірақ олар әртүрлі. Қазіргі уақытта «Алтайтану» ҒЗО демографтарын туу мәселелері қызықтырады. Осы тақырып бойынша олар мемлекеттік грантқа үш жобаны ұсынды. Жобалардың негізгі түйіні: қала, қазақтар, бала туу. Әлбетте, «неге?» деген сұрақ туындайды. Александр Алексеенко қалаларда туу деңгейі, әлеуметтік-мәдени көзқарастар, этностардың арақатынасы өзгеріп жатқанын айтты. Ғалымның айтуынша, қазіргі уақытта қалалардағы демографиялық жағдайды қазақ халқының өкілдері анықтайды.

“Қазақстанда бала туу көрсеткіші 2000-шы жылдардың басынан бері жоғары. Бұл қазіргі уақытта жастардың белсенді әлеуметтік жасқа кіріп, одан әрі өмір сүрудің нұсқаларын іздейтінін білдіреді. Қалада көптеген жастар шоғырланған, өйткені бұл нұсқалар әлдеқайда көп. Егер жастарға қандай да бір мүмкіндік берілсе, онда күшті серпіліс болады. Бұл қосымша жұмыс орындарын құру, өндірістерді ашу және тағы басқалары. Егер бұл мүмкіндік болмаса, әлеуметтік жанжал болуы ықтимал”. Мұны Александр Алексеенко “Алтайтану” ғылыми-зерттеу орталығының әріптестерімен бірлесіп талдайды.

“ZOOM арқылы біз әртүрлі жас топтары мен кәсіптеріндегі қалалық және ауылдық әйелдерден сұхбат аламыз. Қалалық қазақтардың репродуктивті мінез-құлқын талдаймыз. Бұл ретте Қазақстанда айтарлықтай дифференциация бар. Оңтүстік Қазақстанда көптеген қыздар көп балалы отбасын құрғысы келеді, “себебі осылай болу керек”. Ал шығысқазақстандық әйелдер қауымы басқаша жауап берді: “алдымен ЖОО-нын бітіріп, күйеуіңе тәуелді болмау үшін жұмыс істеу керек. Содан кейін, 25-28 жаста неке мен балалар туралы ойлана бастай аласыз” деп жауап береді. Қазір қазақстандық БАҚ-та бала туу, көп балалы болу туралы пікірлер көп-ақ. Бірақ ғылыми зерттеулер өте аз.

Сұхбат барысында тарих ғылымдарының докторы өзінің сүйікті ұстанымын мысалға келтірді: “Қозғалыстың мәні тереңде, бірақ, түптеп келгенде маңызды ештеңесі жоқ”. Ғалымның айтуынша, ғылымда, кез-келген жағдайда демографияда нақты мақсат қойып, ерте ме, кеш пе оған жететін адам тоқтайды. Одан әрі қозғалудың еш жері жоқ. Сондықтан ғылыми қызметтің мәні қозғалыста. Болашақ зерттеулер үшін негіз болатын жаңа нәтижелерге қол жеткізуде.