Информатика сабағында рухани-адамгершілік тәрбие беру
Білім беру жүйесінде білім алушыларды рухани-адамгершілік дамыту, тәрбиелеу және әлеуметтендіру бірінші дәрежелі міндеттер ретінде айқындалады. Тұлғаны адамгершілікке тәрбиелеу – күрделі де көп қырлы процесс. Адамгершілік мінез-құлықтың қалыптасуы студенттердің әртүрлі іс-әрекеттері процесінде: ойында, оқуда және ттағы да басқа, олардың құрдастарымен, үлкендермен болатын әртүрлі қарым-қатынастарында жүзеге асады. Қоғамда бар әрбір бала бір мезгілде жеке тұлға екенін ұмытпауымыз керек.
Информатика адам бойындағы бірқатар құнды қасиеттерді тәрбиелейді. Ал оның бірі – ойлайтын тұлға тәрбиелеу. Кез келген шығармашылық, практикалық жұмысты Дербес компьютерде орындау зейінділік пен байсалдылықты дамытуға ықпал етеді. Алға қойған тәрбиелік міндеттерді шешу оқушылардан саналы да салмақты еңбекті талап етеді, қиындықтарды жеңуде табандылыққа тәрбиелейді, ақыл-ой қабілеттерін шыңдайды. Адамгершілік тәрбиесі жағынан өте жақсы нәтижені сынып оқушыларының өздері дайындаған жауаптарымен бірден тексеретін тесттер беретінін атап өткім келеді. Жауапкершілікке, тәуелсіздікке, адалдыққа тәрбиелейді.
Сапалы білім туралы заманауи түсінік ақпараттық технологияны жетік меңгермейінше мүмкін емес. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды сабақта қолдана отырып, электрондық білім беру ресурстарын пайдалана отырып, білім сапасын арттырып қана қоймай, информатика пәніне қызығушылықты ояту, оқушылардың мәдениетін арттыру мақсатын көздеймін. Компьютерді тек ойынға ғана емес, оқуға, өзін-өзі тәрбиелеуге де пайдалануға болатынын көрсету маңызды.
Сонымен қатар, компьютерлік презентациялардың көмегімен студенттерге информатиканың адам қызметінің әртүрлі салаларындағы қолданбалы құндылығын көрсететін тақырыптарды талдаймын: сәулет, құрылыс, машина жасау, тамақ өнеркәсібі, ғарыш өнеркәсібі, медицина, экология және басқа. Жалпы көлемде студенттер алдында қазіргі заманда информатикасыз өмір сүру мүмкін еместігінің себептері ашылады. Шығармашылық дербестікке тәрбиелеу әр түрлі шығармашылық үй тапсырмаларының көмегімен жүзеге асырылуы мүмкін.
Сабақта әдетте информатика тарихымен танысуға уақыт жеткіліксіз. Осыған байланысты студенттерге әртүрлі ақпарат көздерін пайдалана отырып, өз қызметінде ең жақсы нәтижелерге қол жеткізген ұлы ғалымдар, белгілі информатика ғалымдары, бағдарламашылар туралы қосымша материал табуды ұсынамын. Бұл үшін студенттер қосымша баға алады, бұл өз бетінше танымдық әрекетке ынталандыру болып табылады. Мәліметтер қорын оқу барысында оқушыларға «Ауданымыздың көрікті жерлері» тақырыбы бойынша мәліметтер қорын құруды ұсынамын.
PowerPoint бағдарламасын оқу барысында оқушылар «Менің қалам», «Ауыл тарихы» және т.б. презентациялар жасайды. Өлкетану материалын пайдалану үлкен мотивациялық әлеуетке ие және тек информатиканы оқып-үйренуге ғана емес, сонымен бірге туған өлкенің тарихын, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын зерделеуге деген қызығушылықты арттыруға мүмкіндік береді және олардың арасындағы қарым-қатынасты тиімдірек жүзеге асыруға, оқушылардың коммуникативті және әлеуметтік-мәдени дамуына мүмкіндік береді.
Сонымен қатар студенттер пән мұғалімдерінің тапсырмалары бойынша аудиторияда және үйде жалпы білім беру циклінің пәндері бойынша рефераттар, баяндамалар, презентациялар құрастырады. Сонымен бірге оқушы бойында еңбексүйгіштік, табандылық, бар нәтижені жақсартуға ұмтылу сияқты мінез-құлық қасиеттері тәрбиеленеді. Оқу үдерісі сабақта ақпараттық технологиялар мен Интернетті пайдалануға көбірек қысқарады. Қазіргі адам іс жүзінде компьютерсіз, принтерсіз және компьютерлік технологияның басқа да артықшылықтарынсыз жасай алмайды.
Компьютер мен интернет 20 ғасырдың басты өнертабысы деп айта аламыз. Интернет – «адам интеллектін» арттыратын «виртуалды шындық». Бірақ бұл орта қандай болса да: виртуалды немесе шынайы – тірі адамдар онда өзара әрекеттеседі, өздерінің рухани құндылықтарымен, көзқарастарымен байланысады. Білім мен тәрбиенің басты мақсаты: адамгершілігі жоғары, жан-жақты үйлесімді, дене бітімі дамыған және рухани дені сау, шығармашылық пен өзін-өзі анықтауға қабілетті жеке тұлғаны дамыту деп есептеймін.
Бұл әрбір мұғалімге өз шәкірттерінің рухани дамуына атсалысуға мүмкіндік береді. Мен өз сабақтарымда студенттерге тек информатика заңдылықтарын түсіндіріп қана қоймай, өркениеттің ілгерілеуі материалдық игіліктерді жасау және өсіру емес, керісінше, бір-біріне қарама-қарсы моральдық принциптерді – жақсылық пен жамандықты бірте-бірте ажырату екенін көрсетуге тырысамын. Уақытқа қарамастан тек моральдық мақсат болуы мүмкін, бұл прогресстің тек моральдық мәні болуы мүмкін дегенді білдіреді.
Сондықтан ақпараттық технологияларды пайдалануды ең алдымен рухани-адамгершілік аспектіде бағалап, түсіну керектігін студенттерге үнемі ескертіп отырамын. Басқа пәндер сияқты информатика сабағында да рухани-адамгершілік тәрбие берудің маңызды міндеттерінің бірі – оқушы тұлғасын жан-жақты дамыту, оқушының дүниетанымын қалыптастыру, мұғалімнің ғылымға деген көзқарасын, қоршаған әлемді тануға деген талғамын, қызығушылығын арттыру.
Біз информатика сабағының маңыздылығын алғашқы сабақтарда-ақ айта келе, компьютерді қызметтің әртүрлі салаларында қолдану мысалдарын келтіріп, ақпараттық мәдениет, қоғамды ақпараттандыру, компьютерлік сауаттылық ұғымдарын қарастырамыз. Информатика сабақтарында адамгершілік нормаларын, қоршаған ортаны, басқа адамдарға құрметпен қарауды, өзін-өзі ұстау мәдениетін, еңбек мәдениетін қалыптастыруға мүмкіндік беретін белгілі бір талаптардың сақталуына оқушылардың назарын аудару қажет (мысалы: жалпы пайдалану үшін ақпаратты жоймаңыз, вирустық бағдарламалардың таралуына ықпал етпеңіз, кейбір бағдарламалық орталарда анонимді сипатқа ие бола отырып, қорлауға жол бермеңіз, жабдықты зақымдамаңыз).
Информатика сабағында дүниеге, өзіне деген эмоционалды-құндылық қатынасын қалыптастыру өз бетінше практикалық жұмысты орындау кезінде жүзеге асады, мұнда баланың өзі тақырып таңдап, материалды таңдап, оны сабақта қорғайды. Мәселен, бастауыш сынып оқушылары Paint графикалық редакторын оқи отырып, мұғалімдер күніне арналған мәтіндік редакторда аналарға, әкелерге, мұғалімдерге мерекелерге ашық хаттар жасайды.
Шығармашылық арқылы руханиятты шыңдай отырып, тәрбиелей отырып, біз оқушыларға әдемі нәрсені көруге, бағалауға және жасауға көмектесеміз: олардың нәтижелерін ресімдеуге, өзіндік жұмыс жасауға, графика мен түстерді шебер пайдалануға. Студенттерге эмоционалды түрде әсер етеді және зерттелетін бағдарламалық құралда құрдастарының дайын жұмыстарын көрсету, студенттерге оқытылатын материалды қолдану мүмкіндіктері мен салалары нақты көрсетіледі, тәжірибе алмасады. Сабақта және пәнаралық байланыстарда (математика, бейнелеу өнері, технология сабақтарымен) қызығушылықты ояту және информатика сабағының маңыздылығын көрсету үшін қолданылады.
Ақбота Сағындыққызы ЖҰМАН,
«Өзін-өзі тану» адамның үйлесімді дамуы
гуманитарлық колледжінің оқытушысы
