Көркем еңбек сабағында білім алушылардың шығармашылық әлеуетін дамыту

Әлеует (потенциал лат. – күш) – кең мағынада қолда бар құралдар, қорлар, көздер, сондай-ақ іске қосылуы, белгілі бір мақсатқа жету үшін пайдаланылуы мүмкін құралдар ретінде түсіндіріледі. Қоғамдағы адамның тәуелсіз белсенді қызметінің жоғары формасы-шығармашылық. Кез-келген жаңа шешім-бұл кез-келген қызмет түріне өте қажет әлеуетті белсендірудің нәтижесі болып табылатын ол шығармашылық.

Шығармашылық әлеуеттің мәнін анықтау үшін “шығармашылық қабілеттер, ең алдымен қиял мен кең мағынада шығармашылық ойлау қабілеті, сонымен қатар шығармашылық қабілеттерін жүзеге асыруға ықпал ететін жеке қасиеттер: мотивтер, кейбір эмоционалды және ерікті қасиеттер, құзыреттілік деңгейі. Біздің түсінігімізде жеке тұлғаның шығармашылық әлеуеті-танымдық қасиеттерді (шығармашылық мотивацияны, шығармашылық қабілеттерді, эмоционалды қасиеттерді іске қосатын), құзыреттілікті (шығармашылық мәселелерді сапалы шешуді қамтамасыз ететін) және практикалық тәжірибені (алынған шығармашылық нәтиженің еркін сөйлеу, икемділік, өзіндік ерекшелікте көрсетілген талаптарға сәйкес келуіне ықпал ететін) қамтитын сипаттамалардың жиынтығы.

Шығармашылық әлеуетін дамытуда мұғалімнің тұлғасы ерекше рөл атқарады. Оған әлеуетті қабілеттер мен таланттарды анықтау үшін басты жауапкершілік жүктеледі. Осылайша, педагогикалық тұрғыдан алғанда, “шығармашылық” ұғымын адамның адамгершілік пен моральдың жалпыадамзаттық нормалары аясында адамның айналасындағы әлемді әртүрлі қызмет салаларында өзгертуге деген білімі, дағдылары, қабілеттері мен ұмтылыстарының жиынтығы ретінде қарастыруға болады.

Шығармашылық әлеует  дегеніміз – адамның мақсатқа жету және мәселені шешуде туындайтын кедергілерді жеңу қабілеті мен шешімі. Ол бейімделу, инновациялық, шығармашылық және эвристикалық қабілеттерден, сондай-ақ білім беруде  жүзеге асырылатын дағдылар мен қабілеттерден тұрады. Шығармашылық қабілеттердің сәтті дамуына ықпал ететін, оқушылардың ақыл-ой және практикалық іс-әрекетін белсендіруді қамтамасыз ететін оқытудың әдістері мен тәсілдерін қолдануға көп көңіл бөлуге тырысамын.  

Білім алушылардың шығармашылығын бейнелеу іс-әрекетіне қызығушылығын арттыру келесі жолдармен жүргіземін: әр білімалушының мүмкіндіктерін ескере отырып, олардың қабілеттерін, бейімділіктерін, қызығушылықтарын дамыту; әртүрлі шығармашылық міндеттерді саналы түрде шешу тәсілдері; оқушылардың шығармашылық қабілеттерін практикалық іс-әрекет арқылы бағыттаймын және белсендіремін.

Шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін тапсырмаларды түрлендіріп және жаңа технологиялардың түрлі әдіс-тәсілдерін тиімді пайдалану жолдарын үнемі іздестіріп отырамын. Көркем еңбек пәні  әрдайым жаңаша, ерекше болу үшін білімалушылармен шынайы диалогтар, визуалды бейнелер, поэтикалық мәтін, ойын жағдайлары, компьютерлік бағдарламаларды қолдану арқылы жасаймын. Сабақта білімалушылар көркемдік іс-әректтерінің формаларын меңгереді: жазықтықта және көлемі сурет салады (натурадан, есте сақтау бойынша); сәндік және конструктивті жұмыс; шынайы құбылыстары мен өнер туындыларын зерттеу, талдау.

Ұжымдық шығармашылық және жеке жұмыс нәтижелерін сабақтарда талқылау; зерделенетін тақырыптарға иллюстрациялық материалдарды іріктеу. Көркем еңбек сабақтарында студенттер әртүрлі көркем материалдарды (гуашь және акварель бояулары, қарындаштар, маталар, пластилин, Қағаз, картон) игереді. Құралдардың әртүрлілігі шығармашылық жұмыстардың түрлерін кеңейтуге мүмкіндік береді.

Сабақтарда мен келесі өнер әдістерін қолданамын: сурет салу (әр түрлі және жанрларда), аппликация және коллаж, фотобейнелерді монтаждау, мүсіндеу, қағазпластика (оригами, квиллинг, аппликация). Әр сабақта әрдайым көркем материалдардың үнемі өзгеруі, олардың экспрессивті мүмкіндіктерін игеру болып табылады.  Білімалушылармен  жұмыс түрлері мен формаларының әртүрлілігі олардың пәнге, өнерді зерттеуге деген қызығушылығын оятады және жеке басын қалыптастыру болып табылады.

Шығармашылық әлеуетін дамытуда барлығы жеке ерекшеліктеріне байланысты бірдей бола бермейді, бірақ мен әр білімалушыға белсенді, өзін-өзі көрсетуге және шығармашылық еңбектің қуанышын сезінуге мүмкіндік беруге тырысамын. Табиғат және бізді қоршаған орта – барлық көркемдік іс-әрекеттегі шығармашылықтың негізі. Осы арқылы біз қиял, елесттеу  ұғымына келеміз бұл кез-келген адамның керемет қабілеті. Мен әр білімалушыға  оның қиялдай алатынына (яғни жасай алатынына) және ол үшін шындықты мұқият зерттеп, қиялдың қанаттарына көтерілу керек екендігіне сенімділік беруге тырысамын.

Қиялды дамытудың бір тәсілі-бірқатар ерекше және күтпеген тапсырмаларды орындау мен қатар жүйелі және мақсатты түрде орындайтын бірнеше тапсырмаларды беремін, қиялын дамытады, өз шешімін, ашылуын, үлгіден алыстауды және өз жоспарына сәйкес жұмыс істеуді әдетке айналдырады. Сонымен қатар білім беру процесінде сапалы, жоғары өнімді оқытудың өсуін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, өз бетінше мақсатқа жетуге үйретеді, шығармашылық қабілеттерін белсендіреді, сабақтың тиімділігін арттырады.

Білім алушылардың шығармашылық әлеулетін дамыту барысында қызығушылықтарына үлкен мән беру арқылы белгілі бір еңбектің түрімен таныстырып, түрлі бағыттар бойынша ой-өрістерін кеңейту, әрдайым кеңес, қажетті материалдарды қалай іздеу керектігі,  және тағы да басқа түсіндірме жұмыстарын жүргізіп отырамын. Жобаларды дайындау барысындағы барлық кезеңдерде сарапшы ретінде емес кеңесші және көмекші ретінде зерттеу жүргізе отырып, тиімді шешімдер қабылдауға, өзінің қабілеттерін бағалауға, диалог құрауға, шығармашылық күштерін жандандыруға мүмкіндік беремін.

Әрі пәнге қызығушылықтарын арттыруға ықпал етіп, белсенді шығармашылық іс-әрекетке ынталандырылды. Осы бағыттағы жұмысты талдай отырып, түрлі көрмелер мен байқауларға дайындалуға және қатысуға қызығушылығы бар екенін атап өтуге болады. Шығармашылық қабілеттерін қалыптастырудың маңызды шарты-ынталандыру болып табылады.   Ынталандырудың бір түрі – көрмеге қатысу. Көрмелер біліалушылар арасында өткізіліп тұрады.

Көрмелерді мерзімді ұйымдастыру балаларға өз жұмыстарын қайта көруге және бағалауға, сәттілік қуанышын сезінуге мүмкіндік береді. Тәжірибе көрсеткендей, шығармашылықтың көптеген мәселелері тиісті бейнелеу сауаттылығының жоқтығынан емес, олардың қабілеттерін басқара алмауынан туындайды. Қазіргі заманғы білім беруде бастамашылық, шығармашылық ойлау және стандартты емес шешімдер табу қабілеті, өмір бойы өзін-өзі тәрбиелеуге дайын болу сияқты маңызды бар тұлғаны қалыптастыруға көмектесуі керек.

Бұл білім беру бағдарламаларына, білім беру нәтижелеріне, осы нәтижелерге қол жеткізу үшін жасалатын жағдайларға қойылатын талаптарды қамтитын жаңа білім беру стандарттарына көшу. Сонымен қатар пән Қазақстанның көркем-мәдени мұрасын сақтауға және оны келесі ұрпаққа жеткізуге өз үлесін қосады, болашақта кәсіби іс-әрекетін анықтаудың негізі болып табылады.

Сымбат Аблакимовна АЛЬДИБАЕВА,
«Өзін-өзі тану» Адамның үйлесімді
дамуы гуманитарлық колледжінің
оқытушысы, Алматы қаласы