Білімді жастар – еңселі ел ертеңі

Ұлттың байлығы оның экономикалық және табиғи ресурстарында емес, болашақ ұрпағында, елдің, ұлттың болашағын құратын балалары мен жастарында жатыр. Бүгінгі балалар болашақта ел тағдырын анықтайтын болады. Сондықтан әрбір қоғам үшін мықты, дені сау және интеллектуалды жастарды тәрбиелеу міндетті болып табылады. Ересектер жастарды дұрыс бағытқа бағыттауға міндетті. Ел жастары-оның күші. Оларда энергияның, ерік-жігердің, қабілеттердің, құлшыныстың және ынта-жігердің шексіз қоры бар және олар ұлт тағдырын қалыптастыра алады.

Жастарды адами ресурстарды басқару тұрғысынан Қазақстанның  мемлекеттік дамуының негізі деп қарастыру керек, атап айтқанда: жастардың болашақ мамандығын таңдауы Қазақстан экономикасының мәнін анықтайды; экономика салалары бойынша жастарды жұмыспен қамту құрылымы -бұл қазіргі уақытта қызметтің қандай салалары басым болып табылатындығының көрінісі. Тұтас алғанда бүкіл қоғамның дамуы жастардың жұмысқа орналасу процесіне қаншалықты дайын болуына, жұмысқа қаншалықты ынталы болуына және өз үміттерін іске асыру үшін қандай жеке қасиеттерге ие болуына байланысты.

Жастардың инновациялылығы. Жастардың әлеуетін анықтау мен ашудың заманауи тәсілдері қандай? Қазір жастар арасында ол қаншалықты дамыған? Олар қаншалықты талантты және креативті? Жастар өз ісін құруға, өндірісті дамытуға және жаңа идеялар жасауға қабілетті ме? Жастардың жоғарыда аталған бағдарлары адамға білім беру және дұрыс тәрбиелеу – қазіргі білім беру жүйесінің негізгі міндеттері болып табылатындығының дәлелі.

Бүгінгі таңда ғылымда негізінен жастардың өсіп келе жатқан бейімделу процестері тұрғысынан әлеуметтік күтулердің проблемалары зерттелуде. Жастардың болашақ бейнесінің дұрыс жүйесін құру үшін А.Маслоудың “Мен-тұжырымдама” теориясына жүгіну керек. Қоршаған шындықты адамдар жеке тұлғаны әлеуметтендіру процесінде қалыптасатын “Мен-тұжырымдамалар” сүзгісі арқылы қабылдайды.

Бұл тұжырымдама өзін-өзі тану үдерісімен тығыз байланысты, яғни егер жастар ерте кезеңде өздерінің жеке басының ерекшеліктерін, олардың қалаулары мен мақсаттарын түсінетін болса, онда әлемде жұмыс істеу, басқалармен қарым-қатынас жасау, табысқа жету және дамыту оңайырақ және қызықты болады. Алайда, талантты жастарды анықтау үшін көптеген іс-шаралар жүзеге асырылса, болашақ туралы тұтас идеяның қалыптасуына тиісті көңіл бөлінбейді, оған әртүрлі компоненттер, мысалы, идеалдар, идеялар, хабардарлық, өмірлік стратегиялар кіреді.

Бұл санаттар мансап сатысын құрудың басында өте маңызды атрибут болып табылады. Сәтті мансаптың негізі ерте жаста қаланатындығын сеніммен айта аламыз. Сол себепті оқу үдерісінде өз әлеуетіңізді ашып, мақсаттарды дұрыс қоя білу маңызды. Осы кезде жастарды карьера бастар алдында жиі кездесетін кезеңдерін бөліп көрсетер болсақ: алдын ала немесе өз өзін бақылау. Жастар оқу үрдісінен өтіп, қызметкер ретінде өздері туралы түсінік қалыптастырады, өз дағдыларын бағалайды және оларды әртүрлі мамандықтармен салыстырады.

Мұндай көзқарас жастардың мамандық таңдауға бей-жай қарайтындығын және оқуды аяқтау кезінде бәсекеге қабілетсіз жұмыс күшін алатындығымызды көрсетеді. Көбіне дәл бастапқы кезеңде мәселе туындайды, өйткені жастар әрқашан өздерінің болашақ даму бағытын елестете бермейді. Қалыптасу кезеңі. Бұл кезеңде, әдетте, күтілетін нәтиже шындыққа сәйкес келмейді. Бірінші кезекте оның себебі – жұмыс беруші жұмыс өтілі жоқ, дәл оған қажетті дағдылар қалыптаспаған адамды жұмысқа алғысы келмейді.

Бұл жерде жұмыс берушілер мен оқу мекемелері арасында ортақ мүдделер базасы арқылы байланыс орнату қажет, ол “құзыреттерге тапсырыс беру” қағидаты бойынша жұмыс істейтін болады және қалалық және облыстық деңгейде қандай да бір жобаларды орындау арқылы жас балалардың білімі мен дағдыларының нақты деңгейін көре алады. Жұмыс өтілінің бастапқы кезеңіндегі туындайтын мәселелер жастардың жақсы карьера жасауына ,сонымен бірге жеке дамуына да кедергі болады.

Сол себепті де жастар жұмыстың бастапқы сатысынан кәсіби дамуға деген сенімін жоғалтады. Жастар = қазіргі “білім жұмысшылары”. Жүйе сызықтық тәуелділік түрінде қарастырылады: болашақта бәсекеге қабілетті болу, өзіндік бірегей болу үшін қазірдің өзінде өз қабілеттеріңізді дамытып, өзіңізге үлес қосу қажет. Шынында да, ұйымның ғана емес, жалпы елдің бәсекеге қабілеттілігі адамның қаншалықты құзыретті екендігіне байланысты. Бұл байланыс жеке адамның дағдылары мен құзыреттілігі бүкіл елдің бәсекеге қабілеттілігіне қалай әсер ететінін және қаншалықты маңызды екенін көрсетеді.

Осылайша, біз адами капиталды дамыту ел дамуының маңызды атрибуты болып табылады деп қорытынды жасай аламыз. Оның экономикалық және әлеуметтік сенімділігі бар. Экономикалық нәтиже – бұл жұмысшылардың еңбек тиімділігінің артуы, ал әлеуметтік-қоғамның кәсіби саралануындағы өзгерістер арқылы қоғамның әлеуметтік құрылымын жетілдіру.

Бұл максималды оң нәтижелерге қол жеткізуді білдіреді: жұмыссыздықты азайту, бәсекеге қабілеттілікті арттыру, қоғамның кәсіби топтарының өсуі, еркін және бақытты тұлғаның оң өзгеруінің өсуі. Дарынды қызметкерлерден қайтарымды алу белгілі бір стратегиясыз мүмкін емес. Талантты басқаруды дамытудың бастапқы деңгейімен айналысуға бола ма? ИЯ, бүгінгі бәсекелестік деңгейінде мүмкін, бірақ ертең мүмкін бе?

М.КОККОЗ,
п.ғ.к., доцент,
А.ЖҰМАБАЙ,
магистр, Ә.Сағынов атындағы ҚарТУ